مقدمه
نقرس یکی از انواع بیماری های ورم مفاصل می باشد که میتواند موجب بروز علائمی مثل درد در مفاصل شود. نقرس در اثر افزایش اسید اوریک در خون به وجود می آید. یکی از عوامل افزایش دهنده ی اسید اوریک، دریافت زیاد مواد غذایی حاوی اسید آمینه ی “پورین” و مصرف زیاد غذاهای پر پروتئین بخصوص گوشت است. اسید اوریک در واقع پسماند متابولیسم و سوختن پروتئین در بدن است. گاهی اوقات بر اثر تولید زیاد این ماده در بدن و یا ناتوانی کلیه در دفع آن این ماده بطرز غیر طبیعی در مایعات بدن جمع شده و به شکل کریستال هایی در مفاصل ته نشین شده و باعث قرمزی، متورم و گرم شدن، درد و التهاب یک یا چند مفصل می گردد رسوب بلورهای اسید اوریک در بدن موجب تحریک سلول های ایمنی شده و بدنبال آن موجب التهاب و درد مفصل میشود. تشکیل کریستال های اسید اوریک در مفصل (که بیشتر در انگشت شست پا، پاشنه پا، قوزک پا، زانو و آرنج است) موجب میشوند تا سلول های ایمنی بدن, آنها را مهاجم تلقی کرده و بخورند. بدنبال آن این سلول ها مواد شیمیایی خاصی بنام پروستاگلاندین و لوکوترین از خود ترشح میکنند که این مواد موجب ایجاد علائم التهاب در مفصل (درد و تورم) میشوند. حملات درد و تورم مفصل شست پا در نقرس معمولا شبانه است. در طول روز به علت وضعیت ایستاده بدن، مایع میان بافتی زیادی در اندام تحتانی و بخصوص پایین ترین قسمت های آن یعنی پاها جمع میشود. شب هنگام و وقتی بیمار دار کشیده و به حالت افقی درمیاید این مایع میان بافتی دوباره به جریان خون برمیگردد. در این بازگشت، مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون برمیگردند و در نتیجه غلظت اسید اوریک در پا افزایش میابد. این اسید اوریک در مفاصل پا رسوب میکند و چون در شب پا سردتر میشود این سرما به رسوب کریستال های اسید اوریک در مفصل پا کمک میکند. به همین علت بروز حملات درد و تورم مفصل در شب بیشتر است. درد نقرس میتواند با درد شدید شست پا و احساس اینکه شست پایتان آتش گرفته است، شما را در شب از خواب بیدار کند. مفصل تحت تاثیر داغ، متورم و چنان حساس هست، که حتی وزن ملافه برروی آن فشار و درد وارد میکند. خوشبختانه نقرس درمان پذیر و تاحدودی قابل پیشگیری است.
حدود 95 درصد از مردان و 5 درصد از زنان دچار نقرس می شوند. زنان قبل از یائسگی، جزو گروه درگیر با نقرس می باشند. نکته جالب اینست که حدود ده درصد مردم اسید اوریک بالایی دارند ولی همه آنها علائم نقرس را نشان نمیدهند. در مقابل بعضی افراد با علائم بالینی نقرس اسید اوریک بالایی ندارند. در واقع در بسیاری اوقات در موقع بروز علائم بالینی نقرس که بصورت شروع ناگهانی درد و تورم مفصلی است اسید اوریک خون کاهش میابد.
علل ایجاد نقرس
عواملی مانند اضافه وزن و چاقی، وزن گیری بیش از حد مخصوصا در سنین جوانی، مصرف الکل، فشار خون بالا و نیز اختلال عملکرد کلیه، صدمات و جراحت های بدن، جراحی اخیر، دهیدراته شدن و کاهش آب بدن، تب و نیز درمان های دارویی خاص خطر ابتلا به نقرس و پیشرفت بیماری را افزایش می دهند. مفصل انگشت بزرگ پا شایع ترین مکان برای بروز حملات نقرس است. مفصل های دیگر نظیر قوزک پا، زانو، آرنج و مفصل سایر انگشتان نیز می توانند دچار نقرس شوند. هرچند اکثر اسید اوریک بالا درخون نشانه ابتلا به این بیماری نیست و خیلی از افرادیکه اسید اوریک بالایی دارند، دچار این بیماری نمی‌شوند، اما ابتلا به نقرس بدلیل وجود مقادیر بالای اسید اوریک در خون بوجود می‌باشد. بعضی از عواملی که باعث بوجود آمدن این کریستال ها میشوند، عبارتند از:
1. چاقی
2. مصرف الکل
3. مصرف زیاد خوراکی های حاوی اسید اوریک شامل گوشت قرمز، سیرابی، ماهی کولی، شاه ماهی، مارچوبه و قارچ
4. بیماریهای خاص شامل فشارخون بالای درمان نشده، بیماری های مزمن مانند دیابت، چربی یا کلسترول بالای خون و باریک شدن رگها نیز میتواند باعث افزایش خطر ابتلا به نقرس شود.
5. بعضی از داروها شامل دیورتیک ها (برای درمان فشارخون استفاده میشوند)، آسپرین و داروهایی که برای افرادیکه پیوند عضو انجام داده‌اند، تجویز میشوند.
6. سابقه خانوادگی
7. سن و جنس. نقرس در مردان بیشتر از زنان رخ می‌دهد.
علائم
علامت مشخصه این بیماری ورم، قرمزی و درد شدید مفصل شست پاست؛ البته امکان دارد این بیماری با ورم و درد مفاصل دیگر مثل مچ پا یا زانو هم خود را نشان دهد. حملات حاد نقرس، سریع و یک دفعه در مفصل ایجاد می شوند. این حملات باعث ایجاد گرما، التهاب، قرمزی و نیز درد مفصل می شوند. در حمله نقرسی این مفصل ناگهان متورم و دردناک شده و پوست روی آن قرمز و براق میشود. ممکن است پوست روی مفصل قدری پوسته ریزی کند و گاهی احساس خارش هم در مفصل بوجود میاید. شروع بسیاری از این حملات شبانه است و بیمار را از خواب بیدار میکند. مفصل بشدت دردناک و حساس میشود بطوریکه که تماس پتو به پوست شست هم ممکن است دردناک باشد. گاهی اوقات بیمار در حین حمله نقرسی تب میکند. این حملات نقرسی معمولا با یا بدون مصرف دارو بعد از گذشت چند ساعت تا چند روز فروکش میکند. علائم بیمار بندرت ممکن است چند هفته هم به درازا بکشد. بعد از فروکش کردن علائم، بیمار بعدا دچار حملات دیگر میشود و این مشکل به تناوب در طول سالها تکرار میشود.
تشخیص
تشخیص نقرس معمولا با مشاهده حملات نقرسی است. در این بیماری معمولا یک مفصل بدن درگیر میشود و درگیری همزمان چند مفصل مثل وضعیتی که در روماتیسم دیده میشود کمتر است.
آزمایشهایی که برای تشخیص این بیماری استفاده میشوند شامل:
1. آزمون مایع مفصل. پزشک ممکن است توسط سرنگ برای کشیدن مایعات از درون مفصل مبتلا اقدام کند. زمانیکه این مایع زیر میکروسکوپ بررسی شود، نشان می‌دهد که کریستال در آن وجود دارد یا خیر.
2. آزمایش خون. پزشک برای بررسی میزان اسید اوریک در خون، ممکن است، آزمایش خون ب تجویز کند. توجه کنید که بعضی از افراد با اینکه اسید اوریک بالایی دارند هیچگاه به بیماری نقرس مبتلا نمی‌شوند و همچنین بعضی از افراد با اینکه اسید اوریک نرمالی دارند دچار این بیماری میشوند.
3. گاهی اوقات از رادیوگرافی ساده برای کمک به تشخیص نقرس استفاده میشود. در رادیوگرافی ساده ممکن است تجمع توفوسی در اطراف مفاصل دیده شود و یا تخریب مفصل مشاهده گردد.
درمان
درمان نقرس شامل دو مرحله است. در مرحله اول باید سعی کرد تا حمله نقرسی یعنی درد و تورم مفصل بیمار سریعا کاهش یابد و مرحله بعدی درمان پیشگیری از بروز حملات بعدی است. برای کاهش درد و التهاب مفصل از اقدامات زیر استفاده میشود:
- سرد کردن مفصل
- بالا نگه داشتن مفصل
- مصرف داروهای ضد التهابی داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs). شامل داروهایی همچون ایبوبروفن، ناپروکسن و یا داروهای قوی تر که برای دریافت آنها نیاز به نسخه پزشک است همچون، ایندومتاسین (Indocin) میشوند، که برای کاهش التهاب و درد استفاده میشوند.
- کلشی سین (Colchicine). اگر داروهای NSAIDs برای شما قابل تجویز نباشد، پزشک از این مسکن کلشی سین برای شما استفاده میکند.
- کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids). پزشکتان ممکن است از داروهای کورتیکواستروئید برای کاهش درد و التهاب استفاده کند، این داروها در دوشکل خوردنی و تزریقی تجویز میشوند. در درمان بلند مدت، هدف کاهش اسید اوریک بدن است تا بتوان از آن طریق احتمال بروز حملات بعدی را کاهش داد. اقدامات زیر در این راستا انجام میگیرند.
- تغییر رژیم غذایی بطوریکه بدن اسید اوریک کمتری تولید کند. مصرف کمتر گوشت قرمز ، جگر و کلیه و غذاهای دریایی و حبوبات که پروتئین زیادی دارند مهم است.
- مصرف داروهایی که موجب دفع بهتر اسید اوریک از طریق ادرار شود مانند پروبنسید یا داروهایی که موجب کاهش تولید آن در بدن میشوند مانند آلوپورینول. نکته مهم در استفاده از این داروها اینست که باید بعد از اتمام حملات نقرسی مصرف شوند و گرنه ممکن است موجب تشدید حمله شوند.
- مصرف آب فراوان برای افزایش دفع آن از کلیه
- کاهش وزن
- ورزش
در صورت تخریب شدید مفصلی ممکن است نیاز به عمل جراحی تعویض مفصل وجود داشته باشد.
درمان خانگی نقرس
هرچند که درمان دارویی نقرس از همه انواع درمان ها موثرتر است، با اینحال دستورالعمل‌های زیر که توسط انجمن رژیم غذایی آمریکا (ADA) برای زمانیکه تحت حملات نقرس هستید، توصیه شده است، نیز میتواند مفید باشد.
1. حدود 2 تا 4 لیتر مایعاتی که حداقل نصف آن آب است، مصرف کنید.
2. از مصرف الکل خودداری کنید.
3. مصرف معتدل پروتئین، بخصوص از منابع سالم همچون، لبینیات کم چرب و یا بدون چربی، تخم مرغ و کره بادام زمینی.
4. مصرف روزانه گوشت قرمز، مرغ و ماهی را در اندازه 113 تا 170 گرم نگه دارید.
ورزشهای معمول برای درمان نقرس
ورزش منظم باعث کاهش علائم نقرس و حتی پیشگیری از وقوع آن می شود. ورزش نباید بسیار شدید و سخت باشد, زیرا ورزش های شدید باعث افزایش علائم می شود. ماساژ و ورزشهای کشش به حفظ انعطاف پذیری مفصل و جلوگیری از سفت شدن مفصل کمک می کند.
-
- میله ای را زیر پای خود قرار دهید و آن را بغلتانید. این تمرین را ۲ بار در روز و هر بار 5 تا 10بار تکرار کنید.
- جمع کردن حوله یا پارچه با انگشتان پا: این حرکت باعث تقویت عضلات خم کننده انگشتان می شود. یک حوله را صاف پهن کنید، پا را روی آن بگذارید. حال با انگشتان حوله را به زیر پا جمع کنید. این تمرین را ۲ بار در روز و هر بار 5 تا 10بار تکرار کنید.
- ماساز پا: با دو دست پنجه پا را میگیریم بطوریکه انگشتان دو دست در زیر پنجه و شست هر دو دست بر روی سطح پشتی پنجه پا قرار بگیرند. فشار کمی با دستها به پا وارد کرده و دست ها را در جهت مخالف هم به طرف خارج میکشیم بطوریکه سر متاتارس ها مثل بادبزنی که باز مشود از هم دور کند. این کا را 10-5 بار تکرار میکنیم.
- ماساژ پا: میان انگشتان پا را به وسیله انگشتان شست دو دست به صورت دایره ای ماساژ دهید.
- ماساژ پا: پنجه پا را با دو دست به شکل دایره ای ماساژ دهید.
نویسنده: فرناز محسنی
