علت و درمان خار پاشنه با ورزش و جراحی

مقدمه

درد پاشنه به علل متفاوتی ایجاد می‌شود ولی شایع‌ترین علت آن التهاب پاشنه یا فاسئیت پلانتار Plantar fasciitis است.فاسئیت پلانتار بیماری بسیار شایعی است بطوریکه حدس زده می‌شود حدود ده درصد از افراد جامعه به نوعی در طول زندگی خود درگیر این بیماری می‌شوند. در کف پای شما یک لایه نازک بلافاصله بعد از پوست و چربی زیر پوست وجود دارد که فاشیای پلانتار Plantar fascia نامیده می شود و از جنس  لیگامان بلند و نازک است.این لیگامان از پاشنه پا به زیر پنجه پا کشیده شده و موجب قوس کف پا می‌شود.بر اثر فشار بیش از حد به فاشیای پلانتار محل اتصال آن به استخوان پاشنه دچار کشیدگی و پارگی‌های بسیار ریز  میکروسکوپی می‌شود.پاسخ بدن به این اتفاق، التهاب و درد است. دردی که در محل اتصال این لیگامان به استخوان پاشنه یا استخوان خار پاشنه  احساس می‌شود.به مرور زمان, رسوب کلسیم در محل آسیب‌دیده و ملتهب باعث ایجاد یک زایده استخوانی در پاشنه پا می‌شود که که باعث درد پاشنه پا و مشکل در راه رفتن می‌شود.نام قدیمی و غیرعلمی این بیماری خار پاشنه است و در مطالعات تأیید شده است که در نیمی  از بیماران التهاب پاشنه ، زائده استخوانی یا خار (heel spur) دیده نمی‌شود، در نتیجه وجود یا عدم وجود  خار در ناحیه  پاشنه در عکس رادیولوژی برای تشخیص بیماری ضرورتی ندارد. در افراد جامعه  از هر 10 نفر یک نفر  خار پاشنه دارد، اما تنها تعدادی از آنها درد خار  پاشنه  را تجربه می‌کنند و بقیه بدون درد و علامت زندگی می کنند.

علل

علت خار پاشنه در اثر ایجاد فشار بر روی رباطی که از قوس کف پا حمایت می‌کند به وجود می‌آید.ایجاد فشار می‌توانند باعث ایجاد ترک‌های ریز در رباط شوند که می‌تواند منجر به درد و تورم شود . افرادی که اضافه وزن دارند یا چاق  هستند در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به التهاب غلاف  پلانتار قرار دارید.این حالت منجر به افزایش فشار بر رباط پلانتار می‌شود، به خصوص اگر فرد اضافه وزن ناگهانی داشته باشد.خانمهایی که باردار هستند اغلب به خصوص در اواخر بارداری دردهای  التهاب غلاف کف پا را تجربه کنند.در ورزشکاران احتمال ابتلا به مشکلات خارپاشنه بیشتر است. کارگر کارخانه و یا یک سرور رستوران، که اغلب روی پای خود هستند، بیشتر در معرض خطر هستند. مردان و زنان فعال بین سنین 40 و 70 بالاترین خطر ابتلا به التهاب فاسیا پلانتار را دارند.این مشکل  در زنان نسبت به مردان کمی بیشتر رایج است.مشکلات پا، مانند طبیعی نبودن قوس کف پا که ممکن است زیاد یا کم باشد (صافی کف پا یا قوس بیش از حد)، ممکن است التهاب پلانتار در فرد  توسعه دهد و منجر به خار پاشنه شود. تاندون آشیل (تاندون اتصال عضلات ساق پا به پاشنه) نیز ممکن است در ایجاد درد پلانتار فاسیا دخیل باشد، پوشیدن کفش با پاشنه نرم و پشتیبانی ضعیف از  قوس پا  نیز می تواند منجر به  التهاب فاسیا پلانتار شود.

علت درد پاشنه پا می‌تواند دلائل دیگری داشته باشد که در زیر می‌توان به آن اشاره کرد:

• پاهای شما هنگام راه رفتن بیش از حد معمول به سمت داخل می‌چرخد.
• پوشیدن کفش‌هایی که اندازه نیست و یا اینکه کهنه شده باشند.
• عضلات ساق پا و یا تاندون آشیل شما سفت باشند.

علائم

• معمولا یک نوع درد تیز پاشنه (بخصوص قسمت داخلی) می‌باشد که با نشستن طولانی، راه رفتن و چند قدم اول بعداز بلند شدن از خواب تشدید می شود و با ورزش و ادامه راه رفتن کاهش میابد.
• معمولاً در ابتدا درد خار پاشنه را زیر پاشنه در صبح یا پس از استراحت حس می‌شود.
• درد پاشنه با برداشتن نخستین گام‌ها تشدید می‌شود و با انجام فعالیت به موازات گرم شدن بهبود می‌یابد.
• با لمس کردن ناحیه حساس، برآمدگی استخوانی را حس خواهید کرد.
• همگام با وخیم‌تر شدن التهاب رباط کف پا و رشد خار پاشنه، زمان‌های بیشتری متحمل درد خواهید شد.

تشخیص

تشخیص بیماری براساس شرح حال و معاینه بالینی است.

احساس درد بدنبال لمس و فشار محل که البته می‌تواند گسترده باشد مشخصه آن است.

در موارد شدید ممکن است حرکت مچ پا و شست پا را نیز محدود گردد.

معمولاً انجام هیچ آزمایشی ضرورت ندارد و عارضه بر مبنای سابقه پزشکی بیمار و معاینه صورت گرفته تشخیص داده می‌شود.

هر چند پزشک گاهی دستور انجام عکسبرداری با اشعه ایکس یا ام.آر.آی. را می‌دهد تا مطمئن شود که علت بروز درد وجود مشکل دیگری مانند شکستگی فشاری یا تحت فشار قرار گرفتن عصب نیست.

درمان

بیش از 90 درصد بیماران با اقدامات غیر جراحی بهبود میابند. اقدامات درمان درد خار پاشنه عبارتند از :

• استراحت: اگر درگیر فعالیت وزشی خاصی هستید که در آن پاشنه پا تحت ضربات و فشار مداوم است باید این فعالیت ورزشی را کم و یا حتی موقتاً قطع کنید.
• سرما: پاشنه پا را روی یک بطری یخزده یا کیسه پلاستیکی حاوی تکه های یخ بگذارید. روزی 4-3 بار و هر بار 20 دقیقه این کار را برای درمان درد پاشنه پا تکرار کنید.
• دارو: دارو های ضد التهابی مانند بروفن یا سلکوکسیب موجب کاهش درد و التهاب می‌شود.

• تزریق کورتن:

• تزریق دارو در محل درد ممکن است توسط پزشک معالج برای درمان استفاده شود.

• توجه داشته باشیم که تزریق‌ باید توسط پزشک متخصص انجام شود وامروزه از دستگاه سونوگرافی برای تزریثق در محل دقیق التهاب پاشنه انجام می شود.

• استفاده از دستگاه سونوگرافی در هنگام انجام تزریق به پزشک کمک می کند تا محل دقیق بروز مشکل را با دستگاه سونوگرافی مشاهده نماید و تزریق را در غلاف پاشنه با دقت بالایی انجام دهد.

• لذا در کلینیک پروفسور فروغ جهت تزریق از دستگاه سونوگرافی استفاده می گردد.

• این تزریق جزئ درمانهای استاندارد توصیه شده در آکادمی پزشکان طب فیزیکی و توانبخشی ،ارتوپدی و  روماتولوژی می باشد .

• بسیاری از بیماران با شنیدن روش تزریق برای پاشنه تمایلی به انجام این تزریق ندارند غافل از اینکه یک روش استاندارد ساده و کم هزینه را براحتی از دست می دهند .استناد بعضی بیماران به ایجاد پوکی استخات در اثر تزریق کورتون است در حالیکه با تمهیداتی که پزشک معالج در نظر می گیرد امکان پوکی استخوان با این یک تزریق غیر ممکن است.

• کفی:
• کفی‌های سیلیکونی زیر پاشنه را نرم نگه داشته و آنرا از ضربات مکرری که درد را تشدید میکند حفظ می‌کند.لذادر مرحله اول از این نوع کفی استفاده می شود ولی در صورتیکه در معاینه اشکالی در شکل پا دیده شود و بعد از مدتی کفی سیلیکونی موثر واقع نشود از کفی طراحی شده با اسکن پا استفاده می شود.
• کفی های طراحی شده با اسکن پا نیاز به تبحر و تخصص دارد و کار هر کسی نیست.در کلینیک پروفسور فروغ این روش از سال 85 برای اولین بار در کشور شروع شد و با استفاده از نرم افزار قوی SHOE MASTER امکان طراحی بهترین کفی برای بیماران ایجاد شده است
• اسپلینت شبانه:
• معمولاً وقتی فرد در شب می‌خوابد کف پایش به پایین خم شده و این موجب می‌شود تا فاشیای پلانتار ریلاکس شده و در صبح که فرد از خواب بلند میشود طول آن قدری کوتاه تر شده است و همین امر موجب شدت درد صبحگاهی است. با استفاده از یک آتل یا اسپلینت در هنگام خواب که به پا و ساق بسته می‌شود مچ پا در حالت 90 درجه نگه داشته شده تا کشش فاشیای پلانتار در حین خواب حفظ شود. این روش گر چه کمی ناراحت کننده است ولی موثر است.
• شاک‌ویوتراپی Extracorporal shockwave therapy ESWT :
• با این روش با تاباندن امواج پرقدرت صوتی به ناحیه پاشنه روند ترمیم آسیب‌های فاشیای پلانتار تسریع می‌شود. اثر این روش در همه بیماران یکسان نبوده و ثابت شده نیست.

لیزر درمانی:

یکی از روشهای خوب در کاهش التهاب خار پاشنه لیزر درمانی است.که در صورت مهارت انجام دهنده و انتخاب پروتکل صحیح امکان درمان موثر وجود دارد.

ورزش‌های معمول برای درمان خار پاشنه پا

• شنا روی دیوار برای کشش تاندون آشیل: این تمرین را ابتدا با زانوی صاف و سپس با زانوی خمیده انجام دهید تا هر دو قسمت تاندون آشیل تحت کشش قرار گیرند. این تمرین را ۲ بار در روز انجام دهید. در حالت اول (زانوی صاف) روبروی دیوار بایستید و کف دست ها را مقابل شانه روی دیوار قرار دهید به گونه‌ای که یک پایتان جلوی دیگری قرار گیرد. پای جلویی باید حدود 15 سانتی متر از دیوار فاصله داشته باشد. زانوی جلو را فقط کمی خم کنید، زانوی عقب را صاف نگه دارید و با کف دست ها به دیوار تکیه کنید تا در ساق پای عقب کشش احساس کنید. 20 ثانیه در این حالت بمانید. این تمرین را 3 مرتبه برای هر پا تکرار کنید.

• کشش تاندون آشیل و فاشیای کف پا: اولین کاری که در آغاز صبح انجام می‌دهید می‌تواند این تمرین باشد. یک باند الاستیک یا یک حوله را دور قسمت برجسته پا (سینه پا) که کمی پایین‌تر از انگشتان است قرار دهید، زانو را مستقیم نگه دارید و پنجه پا را به سمت ساق پا بکشید و این حالت را به مدت 20 ثانیه حفظ کنید. این تمرین را ۳ مرتبه برای هر پا تکرار کنید.

• کشش تاندون آشیل و فاشیای کف پا با پله: اگر این حرکت را روی پله ها انجام می‌دهید برای حفظ تعادل بیشتر، نرده پله ها را بگیرید. با پنجه پا روی پله اول بایستید و پاها را کمی از هم باز نگه دارید. طوری بایستید که پاشنه‌ها بیرون قرار بگیرند. زانوها را مستقیم نگه دارید و کمی پاشنه‌ها را پایین بیاورید تا کششی در ساق پا حس کنید.
• میله ای را زیر پای خود قرار دهید و آن را بغلتانید. این تمرین را ۲ بار در روز و هر بار 5 تا 10بار تکرار کنید.

درمان جراحی

اگر بعد از 12 ماه درمان فعال، درد همچنان باقی ماند پزشک معالج ممکن است تصمیم به انجام عمل جراحی بگیرد. انواع این اعمال عبارتند از:

• آزاد کردن عضلات پشت ساق برای افزایش قابلیت انعطاف مچ پا
• آزاد کردن فاشیای پلانتار بصورت بریدن قسمتی از فاشیا برای افزایش قابلیت انعطاف فاشیا

هر دو این اعمال جراحی را می‌توان به روش باز یا با آندوسکوپ انجام داد.

در کلینیک پروفسور فروغ با ارزیابی علت درد پاشنه و تشخیص صحیح درمان مناسب برای بیماران انتخاب می گردد. با فراهم آوردن امکان اسکن پا و ساخت کفی و صندل مناسب،دستگاه شک ویو و لیزر پرتوان ،امکانات درمانی مناسب  و وجود دستگاه سونوگرافی امکان مشاهده محل خار یا التهاب پاشنه وجود دارد و این امکانات باعث بهبودی اکثر بیماران مراجعه کننده  به کلینیک می گردد.تلفن رزرو نوبت 66572220

نام نویسنده: فرناز محسنی زیر نظر پروفسور فروغ