میگرن یک بیماری عصبی است که می‌تواند علائم متعددی ایجاد کند. اغلب با سردردهای شدید و ناتوان کننده مشخص می‌شود. علائم ممکن است شامل حالت تهوع، استفراغ، اختلال در گفتار، بی حسی یا گزگز و حساسیت به نور و صدا باشد. میگرن اغلب در خانواده‌ها دیده می‌شود و در تمام سنین تأثیر می‌گذارد.
تشخیص سردردهای میگرنی براساس سابقه بالینی، علائم گزارش شده و با رد سایر علل تعیین می‌شود. متداول‌ترین سردردهای میگرنی، میگرن‌های فاقد هاله (که قبلاً به آن میگرن خاموش نیز می‌گفتند) و میگرن‌های هاله (که قبلاً به عنوان میگرن کلاسیک شناخته می‌شدند) هستند. میگرن می‌تواند از کودکی شروع شود یا تا اوایل بزرگسالی رخ ندهد. زنان بیشتر از مردان به میگرن مبتلا می‌شوند. سابقه خانوادگی یکی از رایج‌ترین عوامل خطر ابتلا به میگرن است.
علائم میگرن
پزشکان زمانی سردرد را به عنوان میگرن تلقی می‌کنند که:
- حداقل دو مورد از علائم زیر در سردرد میگرنی باشد.
- یک طرفه
- متوسط تا شدید
- تپنده و شدید
- دردی که با حرکت تشدید می‌شود
- حداقل یکی از علائم مرتبط زیر وجود دارد:
- حالت تهوع
- استفراغ
- فتوفوبیا (حساسیت به نور)
- فونوفوبیا (حساسیت به سر و صدا)
- سردرد بین 4 تا 72 ساعت طول می‌کشد.
علائم دیگری که ممکن است در طول 4 تا 74ساعت تجربه شوند عبارتند از:
- حساسیت به بو
- هاله (اختلالات بینایی مانند خطوط روشن زیگزاگ، نور و چراغ‌های چشمک زن، مشکل در تمرکز یا نقاط کور به مدت 20تا45 دقیقه
- مشکل در تمرکز و گیجی
- احساس کلی ناخوشایند بودن
- مشکلات در بیان یا هماهنگی
- اسهال
- خشکی گردن و شانه‌ها
- سوزن سوزن شدن، گزگز یا بی حسی یا حتی ضعف یک طرفه‌ی اندام
- اختلال گفتاری
- فلج یا از دست دادن هوشیاری (نادر).
میگرن ممکن است به طور مکرر طی سال‌ها یا حتی دهه‌ها رخ دهد. تعداد دفعات میگرن ممکن است با گذشت زمان در یک فرد از چند با در سال تا چند بار در هفته بسیار متفاوت باشد.
مراحل میگرن
میگرن را می‌توان به پنج مرحله مشخص تقسیم کرد:
علائم هشدار زودرس
تعداد قابل توجهی از بیماران مبتلا به میگرن علائم هشدار دهنده را تا 24 ساعت قبل از شروع حملات تجربه می‌کنند اما ممکن است این علائم را تشخیص ندهند تا زمانی برای درمان دنبال راه حلی باشند. این علائم عبارتند از:
- تغییر در خلق و خوی از احساس متفاوت سرخوشی، بالای دنیا و پر انرژی، پرواز در کار روزانه و انجام دو برابر بیشتر از حد معمول گرفته تا احساس افسردگی و تحریک پذیری
- علائم روده‌ای، حالت تهوع، تغییر در اشتها (گرسنگی شدید یا اشتیاق به قند: بیمار ممکن است یک بسته کامل بیسکویت یا شکلات مصرف کند)، کمبود اشتها، یبوست، اسهال
- تغییرات عصبی، خواب آلودگی، خمیازه کشیدن مداوم، مشکل در یافتن کلمات مناسب (دیس فازی)، متنفر بودن از نور و صدا، مشکل در تمرکز چشم
- تغییر در رفتار، بیش فعالی، وسواسی، دست و پا چلفتی، بی حالی
- علائم عضلانی، درد عمومی
- تعادل مایعات تغییر می‌کند: احساس تشنگی، دفع مایعات بیشتر، احتباس مایعات.
- همه این علائم در هیپوتالاموس، قسمت عمیق مغز ایجاد می‌شود.
هاله میگرن
هاله علاوه بر حملات میگرنی در حدود 20 تا 30 درصد از افراد مبتلا به میگرن همراه است. شایعترین علائم هاله، اختلالات بینایی مانند خطوط زیگزاگ روشن، چراغ‌های چشمک زن، مشکل در تمرکز یا نقاط کور است. هاله با وجود اینکه به نظر می‌رسد فقط روی یک چشم تأثیر می‌گذارد، اما روی میدان بینایی هر دو چشم تأثیر می‌گذارد و 5 تا 60 دقیقه طول می‌کشد و سپس بینایی به طور معمول به حالت اول برمی‌گردد. هاله در موارد خیلی کم بر احساس یا گفتار تأثیر می‌گذارد. هنگامی که چندین علائم هاله ای وجود دارد، آنها معمولاً به طور متوالی وپشت سرهم تکرار می‌شوند.
سردرد
کسانی که میگرن کلاسیک (میگرن همراه با هاله) را تجربه می‌کنند ممکن است یک ساعت بین انتهای هاله و شروع سر درد فاصله باشد یا ممکن است بلافاصله سردرد سراغ فرد بیاید و یا ممکن است فاصله‌ی کمی باشد. صرف نظر از اینکه فرد میگرن را با هاله یا میگرن رایج (میگرن بدون هاله) تجربه کند، سردردها مشابه هستند. مرحله سردرد می‌تواند تا سه روز طول بکشد. این غالباً ضربان دار و در یک طرف سر است، اما می‌تواند هر دو طرف را تحت تأثیر قرار دهد. ممکن است در یک طرف یا مخالف هاله باشد. حرکت باعث بدتر شدن سردرد می‌شود. شایعترین علائم همراه در این مرحله تهوع، استفراغ و حساسیت به نور، صدا و بو است. خوردن به خصوص غذاهای نشاسته ای در کاهش علائم کمک می‌کند. علائم ممکن است بیشتر از خود سردرد ناراحت کننده باشد.
پایان میگرن
نحوه پایان حمله میگرن بسیار متفاوت است. خواب برای بعضی‌ها موثر است. بیمار بودن می‌تواند کودکان را بسیار بهتر کند. برای دیگران داروی موثر می‌تواند حملات را بهبود بخشد و برای عده کمی جز سردرد که خود برطرف شود، درمانی کارساز نیست.
بهبودی
احساس بهتر شدن ممکن است حدود 24 ساعت طول بکشد، برخی از افراد ممکن است پس از اتمام سردردهای میگرنی احساس انرژی و یا حتی سرخوشی کنند.
انواع میگرن
به غیر از میگرن رایج و میگرن همراه با هاله، انواع دیگری از میگرن عبارتند از:
درد نیمه پایین سر یا میگرن صورت
این اصطلاح به میگرن‌های معمولی گفته می‌شود که نیمی از صورت از جمله بینی، گونه و فک را درگیر می‌کند.
میگرن هاله بدون سردرد
در مواردی که سردرد میگرن همراه با هاله ممکن است حملات میگرن در طول سال شدت کمتری داشته باشد یا اصلاً بروز نکند. در این نوع میگرن، حملات به عنوان هاله میگرن بدون سردرد یاد می‌شود. به ندرت اتفاق می‌افتد که حملات همیشه بدون سردرد اتفاق افتاده باشد و در صورت بروز این بیماری برای اولین بار در سن 50 سالگی، باید با پزشک مشورت شود.
میگرن طولانی یا پیوسته
این اصطلاح میگرنی را توصیف می‌کند که ممکن است بیش از 72 ساعت طول بکشد. علائم تهوع و حساسیت به نور پس از دو روز برطرف می‌شود اما سردرد همچنان ادامه دارد.
میگرن شکمی (دردهای مکرر شکم در دوران کودکی)
علائم این نوع میگرن، دردهای شکمی دوره‌ای است (حدود 20٪ کودکان میگرنی در مقایسه با حدود 4٪ کودکانی که از سردرد رنج نمی‌برند، دردهای شکمی را تجربه می‌کنند).
میگرن شریان باسیلار (از دست دادن تعادل و غش کردن)
علائم این نوع میگرن شامل اختلالات بینایی، گیجی، از دست دادن تعادل، اختلال گفتار و به دنبال آن درد در پشت سر است. غش می‌تواند در اوج حمله رخ دهد.
میگرن همی پلژیک (با ضعف در یک طرف بدن)
علائم شبیه سکته مغزی است و ممکن است پیشرفت کند تا جایی که بازو و پای یک طرف برای چند ساعت کاملاً فلج شود. حملات مکرر ممکن است یک ضعف باقیمانده به جا بگذارد. میگرن همی پلژیک خانوادگی در صورتی اتفاق می‌افتد که سابقه خانوادگی میگرن همی پلژیک وجود داشته باشد.
میگرن چشمی (با دو بینی)
علائم، فلج یک یا چند عضله است که چشم‌ها را حرکت می‌دهد و در نتیجه چشم‌ها از حالت مرتب خارج می‌شوند و شخص دچار دو بینی می‌شود.
میگرن شبکیه (با از دست دادن بینایی در یک چشم)
علائم شامل از دست دادن بینایی در یک چشم و بینایی طبیعی در چشم دیگر است. بینایی برطرف می‌شود و دردی در پشت چشم یا سردرد عمومی ایجاد می‌شود.
انفارکتوس میگرنی
علائم از نقاط کور دائمی تا سکته مغزی کامل است که در طی یک حمله میگرن معمولی اتفاق می‌افتد. انفارکتوس به معنی از بین رفتن بافت در اثر خون رسانی ناکافی است.
تشدید کننده‌های میگرن
تشدید کننده‌های میگرن بسیار زیاد و متنوع هستند، برای همه و لزوماً برای حملات مختلف در یک شخص یکسان نیست. شناسایی عوامل محرک ممکن است به این دلیل پیچیده باشد که اغلب برای ایجاد سردرد به ترکیبی از این عوامل نیاز است.
محرک‌های غذایی
محرک‌های غذایی رایج و شناخته شده برای میگرن عبارتند از:
- حذف، تأخیر یا ناکافی بودن وعده‌های غذایی
- مصرف کافئین (قهوه و چای)
- نوشیدنی‌های خاص و حاوی الکل
- شکلات، مرکبات، پنیرهای رسیده و محصولات پرورشی
- مونو سدیم گلوتامات (MSG)
- کمبود آب بدن
محرک‌های زیست محیطی
محرک‌های محیطی عبارتند از:
- چراغ های روشن یا چشمک زن، نور شدید خورشید
- بوهای شدید، به عنوان مثال عطر، بنزین، مواد شیمیایی، اتاق‌های پر از دود، بوهای مختلف غذا
- سفر، استرس مربوط به سفر، ارتفاع زیاد، پرواز
- تغییرات آب و هوایی، تغییر فشار بارومتریک و یا فشارهوا ( افت فشار پس از غواصی در اعماق دریا)
- صداهای بلند
- رفتن به سینما
- رایانه (استفاده بیش از حد و نادرست).
عوامل هورمونی
نوسانات هورمونی به عنوان محرک قابل توجهی در زنان نقش دارد. زنان سه برابر بیشتر از مردان از سردردهای میگرنی رنج می‌برند و این تفاوت در ماه‌های بارداری آشکارتر است. عوامل هورمونی ممکن است شامل:
- بحرانی (اواخر دوره قاعدگی)
- قاعدگی (50٪ از زنان بیشتر در معرض میگرن در نزدیکی قاعدگی هستند)
- تخمک گذاری
- پیشگیری از بارداری با دارو
- بارداری (ممکن است در چند ماه اول بدتر شود اما در دو سوم زنان در ماه‌های بعدی بهبود می‌یابد)
- درمان جایگزینی هورمون (HRT)
- یائسگی
عوامل جسمی و احساسی
عوامل جسمی و عاطفی در تشدید کردن سردردهای میگرنی عبارتند از:
- کمبود خواب یا پرخوابی (حتی به اندازه نیم ساعت اختلاف در روال عادی، به عنوان مثال خواب در آخر هفته)
- بیماری مانند عفونت ویروسی یا سرماخوردگی (در صورت مصرف داروی سرماخوردگی و میگرن، به یاد داشته باشید که بسیاری از داروهای ضد سرماخوردگی حاوی درد آورها هستند)
- درد کمر، درد گردن، عضلات سفت و دردناک، به ویژه در پوست سر ، فک، گردن ، شانه‌ها و قسمت فوقانی کمر
- ورزش ناگهانی، بیش از حد یا شدید (با این وجود ورزش منظم می‌تواند از میگرن جلوگیری کند، در صورت ایجاد میگرن در اثر ضربه به سر، باید با پزشک مشورت شود)
- محرک‌های احساسی مانند مشاجره، هیجان، استرس و تنش عضلانی
- آرامش بعد از استرس (سردرد آخر هفته)
درمان میگرن
برای درمان میگرن می‌توان کارهای زیادی انجام داد. درمان فقط مصرف یک قرص نیست بلکه شامل اصلاح سبک زندگی، ترکیبی از داروها و درمان‌های تکمیلی است.
دارو
برخی از افراد می‌توانند میگرن خود را با داروهای موجود در داروخانه درمان کنند. برای بسیاری دیگر، اینها به اندازه کافی موثر نیستند. اگر چنین است، یا در مورد علت یا ماهیت سردرد خود اطمینان ندارید، یا اگر سردرد تغییر کرد، لازم است که با یک پزشک مشورت کنید. مطالعات نشان می‌دهد که 50٪ مبتلایان به میگرن هنوز متوجه این بیماری در خود نشده‌اند. حتی اگر قبلاً با پزشک مشورت کرده باشید و درمان تجویز شده موفقیت آمیز نباشد، ارزش این را دارد که دوباره مراجعه کنید. میگرن قابل کنترل است، درمان موثر میگرن شامل مشارکت بین شما و پزشک است. بعضی از داروها پس از شروع سردرد (درمان حاد) و برخی دیگر روزانه برای کاهش دفعات حملات (درمان پیشگیرانه) تجویز می‌شوند.
درمان حاد
در مواردی که سردرد میگرن خفیف است و یا خیلی کم اتفاق می‌افتد داروهای بدون نسخه زیر موثر است:
- آسپرین (برای کودکان خردسال توصیه نمی‌شود، بعضی از بزرگسالان نیز با مصرف سه قرص بهبود می‌یابند)
- پاراستامول
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن (نوروفن، بروفن)، ناپروکسن (ناپروسین).
داروهایی که ممکن است برای میگرن شدیدتر تجویز شوند عبارتند از:
- تریپتان مانند سوماتریپتان (قرصایمیگران )، داروی ناراتریپتان (ریزاتریپتان)، زولمی تریپتان (زومیگ) که بر اساس مولکول سروتونین ساخته شده اند
- ترکیبات ارگوتامین (Cafergot) که به نظر می‌رسد با انقباض رگ‌های خونی جمجمه تسکین می‌یابد
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی قوی‌تر
- مسکن‌های نوع مخدر قوی‌تر.
- داروهای ضد استفراغ که اغلب با اشکال دیگر درمان حاد تجویز می‌شوند و حالت تهوع ناشی از میگرن را به حداقل می‌رسانند
- متوکلوپرامید، پروکلرپرازین یا دومپریدون برای افزایش جذب و کاهش حالت تهوع.
درمان پیشگیرانه
داروهای پیشگیری کننده بصورت هر روز، ماهانه یا در فواصل منظم، صرف نظر از وجود سردرد، برای کاهش بروز سردردهای شدید یا مکرر مصرف می‌شوند. این شامل:
- مسدود کننده‌های بتا
- آنتاگونیست‌های سروتونین
- والپروات سدیم یا والپروئیک اسید
- مسدود کننده‌های کانال کلسیم
- داروهای ضد افسردگی مانند آمی تریپتیلین
- بوتولینوم توکسین A (به عنوان مثال بوتاکس)
- بابونه گاوی، یک داروی گیاهی
- ویتامین B2 یا ریبوفلاوین 200 میلی گرم دو بار در روز مفید گزارش شده است.
همه موثر هستند. همه اینها عوارض جانبی دارند و به جز گیاه بابونه گاوی و ریبوفلاوین، داروهای تجویزی هستند. در ابتدا بسیاری از آنها برای برخی از مشکلات دیگر و سپس برای کاهش سردرد معرفی شدند.
درمان‌های مکمل
- طب سوزنی: تحریک طب سوزنی با تشویق تولید اندورفین (مسکن طبیعی) ممکن است درد را تسکین دهد.
- روش الكساندر: این روش می‌تواند با تسكین وضعیت بد بدن و فشار ناشی از آن، از سردردهای تنشی جلوگیری كند.
- آروماتراپی: روغن‌های مختلف معطر را با هم ترکیب می‌کند و باعث آرامش و کاهش تنش می‌شود.
- بیوفیدبک: می‌تواند برای درمان سردردهای تنش زا و میگرنی مورد استفاده قرار گیرد – بیمار یاد می‌گیرد فشار خون، ضربان قلب و اسپاسم را در شریان‌های تأمین کننده مغز از طریق دستگاه حسی کنترل کند.
- کایروپراکتیک تراپی: بر اساس این نظریه که بیشتر بیماری‌های بدن در نتیجه عدم انطباق ستون مهره با فشار بر اعصاب مجاور است که ممکن است بر عملکرد رگ های خونی و عضلات تأثیر بگذارد. هدف از تکنیک‌های دستی تنظیم عدم انطباق است.
- هومیوپاتی: از مواد فعال موجود در برخی از داروهای به شدت رقیق شده استفاده می‌کند.
- آب درمانی: شستن صورت با آب سرد یک ساعت قبل از دراز کشیدن می‌تواند سردرد را تسکین دهد. دوش‌های متناوب سرد و گرم باعث گشاد شدن رگ‌های خونی شده و گردش خون را تحریک می‌کنند. گذاشتن کمپرس سرد روی سر گزینه دیگری است.
- هیپنوتیزم درمانی: با تغییر در نحوه تفسیر پیام‌های درد از بدن، می‌تواند به فرد مبتلا در مقابله با سردرد کمک کند.
- ماساژ: می‌تواند تنش عضلانی را در سراسر بدن کاهش دهد، در نتیجه باعث کاهش سردرد می‌شود.
- مدیتیشن: این درمان در پیشگیری از میگرن نتایج بسیار امیدوار کننده ای داشته است.
- طبیعی درمانی: فقط از مواد طبیعی به مقدار کم استفاده می‌کند و هدف آن ایجاد تعادل سالم در فرآیندهای بدن است.
- استئوپاتی: با دستکاری گردن یا جمجمه می‌توان از استئوپاتی برای اصلاح ناهماهنگی مهره‌ها که می‌تواند باعث میگرن شود، استفاده کرد.
- فیزیوتراپی: درمان تنش عضلانی می‌تواند فشاری را آزاد کند که ممکن است منجر به کاهش سردرد شود.
- روشهای آرام سازی: از این روش جهت کاهش فشار در بدن و سطح مواد شیمیایی استرس‌زا که ممکن است سردرد را بدتر کند، استفاده می‌شود.
- شیاتسو تراپی: ترکیب ماساژ و فشار باعث بازگرداندن تعادل انرژی و آرامش می‌شود.
- یوگا: این ورزش تنش عضلانی پشت گردن را برطرف می‌کند.
