سردردهای از نوع تنشی شایعترین شکل سردرد است که در حدود سه چهارم از عموم افراد بروز میکند. این سردردها در بعضی موارد میتوانند از سردرد خفیف گاهبهگاه تا سردردهای ناتوانکننده روزانه متغیر باشند.
سردردهای تنشی معمولاً بیشتر از اینکه یک مشکل بزرگ باشند آزاردهنده هستند، مگر اینکه به دفعات مکرر بروز کنند. این نوع سردردها اغلب با داروهای مسکن بدون نسخه و کمی استراحت قابل درمان هستند. البته برای اطمینان بیشتر، همیشه باید یک پزشک نوع سردرد را تشخیص دهد. سردردهای مکرر از نوع تنشی ممکن است به مصرف روزانه داروهای پیشگیرانه یا درمانهای مکمل برای بازگرداندن سلامتی و کیفیت زندگی نیاز داشته باشند.
انواع سردردهای تنشی
سردردهای نوع تنشی در طول سالها به نامهای مختلفی خوانده شدهاند، از جمله سردرد تنشی، سردرد انقباض عضلانی، سردرد روان پویا، سردرد استرسی، سردرد معمولی، سردرد اساسی، سردرد ایدیوپاتیک و سردرد روانشناختی. از این نامها، فقط “سردردهای تنشی” هنوز بهطور مداوم مورد استفاده قرار میگیرد. سردرد از نوع تنشی خود به سه نوع تقسیم میشود:
- سردرد تنشی از نوع اپیزودیک در دفعات پایین: یک یا چند بار در ماه بروز.
- سردرد تنشی از نوع اپیزودیک در دفعات بالا: بیش از یکبار، اما کمتر از 15 بار در ماه به مدت سه ماه یا بیشتر.
- سردرد مزمن از نوع تنشی: بیش از 15 بار در ماه به مدت سه ماه یا بیشتر. با این نوع سردردهای تنشی ممکن است حالت تهوع خفیف وجود نیز همراه باشد.
علل
علت دقیق سردردهای تنشی ناشناخته است؛ اما به نظر میرسد چندین عامل مؤثر در بروز این امر وجود داشته باشد.
این نوع سردردها تا حدی، ناشی از تغییر در نحوه احساس درد در اعصاب سر، گردن و شانهها میباشند. سردردهای تنشی همچنین به دلیل تغییراتی در تفسیر مغز از سیگنالهای درد ارسال شده از عضلات سر و گردن ایجاد میشوند. استرس عاطفی و تنش عضلانی نیز احتمالاً به عنوان محرک برای بروز این مشکل عمل میکنند.
علائم سردردهای تنشی
سردردهای تنشی معمولاً از 30 دقیقه تا هفت روز طول میکشند. این درد معمولاً در هر دو طرف سر (سردرد دو طرفه) توصیف میشود که همانند “نواری در اطراف سر” یا مانند یک گیرهی فشرده کننده احساس میشود. این درد معمولاً خفیف تا متوسط است و با انجام فعالیت بدنی معمولی بدتر نمیشود، این بدان معناست که اکثر افراد مبتلا به سردرد از نوع تنشی، با وجود سردرد همچنان به فعالیتهای عادی روزمره خود ادامه میدهند.
سردرد از نوع تنشی همراه با حالت تهوع یا استفراغ نیست. ممکن است با افزایش حساسیت به نور یا صدا همراه باشد، اما نه هر دو. ممکن است با تحریک و درد عضلات دور جمجمه (سر و گردن) همراه باشد، خصوصاً با افزایش دفعات بروز حملات سردرد تنشی.
چگونه میتوان مطمئن شد که این نوع سردرد، یک مشکل جدیتر نیست؟
در صورت ابتلا به سردردهای تنشی، شما معمولاً بین دفعات بروز سردردها در وضعیت خوبی هستید و علائم ادامهدار دیگری ندارید. یک پزشک با توصیف چنین علائمی میتواند سردردهای تنشی را تشخیص میدهد. علاوه بر این، اگر پزشک شما را معاینه کند، هیچ چیز غیرعادی وجود مشاهده نخواهد کرد (جدا از برخی تحریکات در عضلات اطراف سر در هنگام بروز سردرد). به آزمایش خاصی نیازی نیست مگر اینکه علائم غیرمعمول داشته باشید یا مشکوک به چیزی غیر از سردرد تنشی مزمن باشید. از توجه ویژه، نکته قابل توجه این است که سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (سردرد ناشی از دارو) باید در حین تشخیص، رد شود (که قبلاً توضیح داده شد) زیرا این امر اغلب میتواند با سردرد تنشی مزمن اشتباه گرفته شود.
در مقایسه با میگرن، سردرد تنشی معمولاً شدت کمتری دارد و به جای حالت تپشی، یک احساس مداوم است. همچنین، حملات میگرن معمولاً سردرد یک طرفه ایجاد میکند و بسیاری از افراد مبتلا به حمله میگرن حالت تهوع یا استفراغ دارند. برخی از افراد هم در زمانهای مختلف دچار حملات میگرن و هم سردرد تنشی میشوند. علاوه بر این، برخی از افراد میدانند كه یكی از انواع سردردها نوع دیگری را به دنبال دارد، شاید به این دلیل كه درد و خستگی ناشی از سردرد اول باعث بروز درد دوم میشود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم
بیشتر سردردها بیخطر هستند. اگر بتوانید سردرد خود را بدون دارو یا فقط با استفاده گاهبهگاه از داروهای تسکین دهید، اطمینان داشته باشید که هیچ مشکل دیگری وجود ندارد.
سردرد بهندرت به دلیل یک مشکل و بیماری جدی ایجاد میشود. بااینحال، در صورت داشتن موارد زیر، باید با پزشک خود تماس گرفته یا به مطب او مراجعه کنید.
- سردردی که پس از آسیبدیدگی سر ایجاد شود
- سردرد همراه با تب یا استفراغ
- سردرد همراه با:
- تاری دید
- مشکل در صحبت کردن
- بیحسی یا ضعف دستها یا پاها
- سردردهایی که با گذشت زمان بر شدت و دفعات آنها افزوده میشود
- سردردهای تندری یا سردردی که با از دست دادن هوشیاری همراه باشد
- سردردهایی که نیاز به استفاده روزانه از داروهای مسکن دارند
درمانهای سردرد تنشی چیست؟
داروهای مسکن
ممکن است به مصرف داروهای مسکن مانند پاراستامول، آسپرین، ایبوپروفن و … عادت کرده باشید. از همه مهمتر، نباید بیش از دو روز از مسکنهای سردرد استفاده کنید. همچنین به طور متوسط در هر هفته بیش از دو روز آنها را برای سردرد مصرف نکنید. اگر آنها را بیشتر از این مقدار مصرف کنید، ممکن است دچار سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (سردرد ناشی از دارو) شوید. برای جلوگیری از سردرد بهتر است از داروی مسکن استفاده نکنید. در لحظه زندگي كنید و هرگاه لازم بود دارو مصرف کنید. شاید بهتر باشد که داروهای مسکنتان را برای روزهای خیلی بدتری نگه دارید.
مسکنهای افیونی مانند کدئین، دی هیدروکودئین و مرفین به طور معمول برای سردردهای تنشی توصیه نمیشوند. اینها شامل قرصهای ترکیبی هستند که شامل پاراستامول و کدئین مانند کو-کدامول است. دلیل آن این است که مسکنهای افیونی باعث خوابآلودگیتان میشوند. این داروها همچنین در صورت استفاده مداوم به احتمال زیاد باعث ایجاد سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو میشوند.
درمان علت: یادداشت برداری از شرح وقایع
در صورت داشتن سردردهای مکرر، یادداشت برداری و شرح وقایع ممکن است کمک کننده باشد. توجه داشته باشید که هر سردرد کی، کجا و تا چه حد رخ میدهد و هر سردرد چه مدت طول میکشد. همچنین به هر چیزی که باعث تحریک آن شده است توجه داشته باشید. ممکن است از طریق این یادداشتبرداریها، الگویی ظاهر شود و شما ممکن است سرنخی برای جلوگیری از آن پیدا کنید. به عنوان مثال گرسنگی، خستگی چشم، قرارگیری بدن در وضعیت بد، استرس، عصبانیت و …
برخی از پزشکان توصیه میکنند رژیم غذاییتان را مرور کنید. غذاهایی که میتوانند در برخی افراد سردرد را تحریک کنند، شامل نوشیدنیهای کافئین دار، شکلات، پنیر و الکل هستند. برخی دیگر از پزشکان نیز توصیه میکنند که به فکر یک رژیم غذایی متعادل و سالم، همراه با ترکیب خوبی از غذاهای که به آهستگی انرژی آزاد میکنند (در وعدههای غذایی منظم با فاصله کم) و مصرف کم قندهای تصفیه شده باشید.
استرس و افسردگی
استرس برای برخی از افرادی که دچار سردرد تنشی میشوند، یک محرک است. هر زمانی که ممکن است، از شرایط استرس زا دوری کنید؛ گاهی اوقات نمیتوان از یک کار یا موقعیت استرس زا جلوگیری کرد. یادگیری کنار آمدن با استرس و حفظ آرامش ممکن است در این شرایط به شما کمک کند. تمرینات تنفسی و آرامشبخش یا استراتژیهای مقابلهای با استرس، ممکن است اضطراب را در شرایط استرس زا کاهش داده و از سردرد احتمالی پیشگیری کند. کتابها و برنامههایی وجود دارند که میتوانند نحوه حفظ آرامش را به شما یاد دهند. گاهی اوقات ممکن است مراجعه به مشاور یا روانشناس توصیه شود.
ورزش منظم
بسیاری از افراد مبتلا به سردردهای مکرر میگویند اگر به طور منظم ورزش کنند سردرد کمتری دارند. اگر زیاد ورزش نمیکنید، ممکن است حتی انجام برخی فعالیتهای منظم مانند پیادهروی سریع، آهسته دویدن، دوچرخهسواری، شنا و غیره چنین تأثیری را در کنترل سردردهایتان داشته باشد (ورزش همچنین مزایای دیگری در سلامتیتان دارد.) مشخص نیست که ورزش چگونه میتواند به شما کمک کند. ممکن است این امر به این دلیل باشد که ورزش به کاهش استرس و تنش کمک میکند که در نتیجه میتواند باعث کاهش سردردهای تنشی شود. ورزش کردن همچنین ممکن است باعث تقویت عضلات هسته و عضلات فوقانی کمر شما و بهبود وضعیت قرارگیری بدن شود. این بدان معناست که هنگام نشستن و افزایش تنش، ممکن است یک “افتادگی” در قسمت فوقانی کمر و گردن داشته باشید. به طور کلی فعالیت بدنی همچنین میتواند در بالا رفتن ضربان قلب، تنفس و افزایش جریان خون در نواحی قسمت فوقانی بدن و بهبود اکسیژن رسانی به عضلات مؤثر باشد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی میتواند از طریق آموزش تکنیکهای ریلکسیشن و تمرینات تنفسی به سردردهای تنشی مزمن کمک میکند. همچنین ممکن است از طریق شناسایی و تغییر عادات جسمی که ممکن است در بروز سردرد نقش داشته باشند، کمک کند. این عادات حتی ممکن است شامل وضعیت قرارگیری نامناسب بدن هم باشد. بیماران باید در این نوع درمان حضوری فعالانه داشته باشند و به طور منظم تمرینات خود را انجام دهند تا شاهد بهبودی سردردهایشان باشند.
طب سوزنی
شواهدی وجود دارد حاکی از آن که طب سوزنی، خصوصاً وقتی که با درمان پزشکی همراه باشد، میتواند در درمان سردردهای مزمن و روزانه مؤثر باشد.
درمان رفتاری – شناختی (CBT)
درمان رفتاری – شناختی (CBT) میتواند یک درمان ضمیمهای مفید در درمان سردرد مزمن و روزانه باشد. روشهای رفتار درمانی در جهت کاهش یا از بین بردن استرسی که ممکن است در ایجاد سردردهای تنشی مزمن نقش داشته باشد، کار میکنند. بعضی از بیماران ممکن است حضور در درمانهایی که با گفتگو انجام میشوند دوست نداشته باشند، زیرا احساس میکنند این نشان میدهد که دکتر فکر میکند سردرد آنها در واقع به افسردگی مربوط است. اگرچه، شواهد و مدارک زیادی وجود دارد که نشان میدهد این روشهای درمانی به کاهش و کنترل سردردها کمک میکنند. این ممکن است به این دلیل باشد که درد مزمن به خودی خود استرس زا است و درمان رفتاری – شناختی و سایر درمانهایی که با گفتگو انجام میشوند، به شکستن چرخه استرس – سردرد – استرس کمک میکنند.
داروهایی برای پیشگیری
آمی تریپتیلین (Amitriptyline) دارویی است که بیشتر در درمان سردردهای تنشی مزمن استفاده میشود. این دارو مسکن نیست و در صورت بروز سردرد، آن را برطرف نمیکند. این یک داروی ضد افسردگی است و شما باید هر روز آن را با هدف پیشگیری از سردرد مصرف کنید. (یکی از تأثیرات برخی از داروهای ضد افسردگی، تسکین درد و جلوگیری از سردرد حتی در افرادی که افسرده نیستند، میباشد؛ بنابراین، اگرچه آمی تریپتیلین در دستهی داروهای ضد افسردگی قرار دارد، اما در اینجا برای درمان افسردگی استفاده نمیشود.)
در ابتدا مصرف این دارو با دوز کم شروع میشود و ممکن است لازم باشد با گذشت زمان افزایش یابد. اثر آن آهسته است شروع مصرف با دوز پایین به شما اجازه میدهد که دارو را راحت تحمل کنید. اگر بلافاصله با دوزهای بالاتری شروع کنید، میتواند شما را خسته و خواب آلود کند؛ بنابراین ممکن است دوز مصرفی در طی چند ماه به طور تدریجی افزایش یابد تا دارو واقعاً تأثیر خود را بگذارد.
هنگامی که سردردها به مدت 4 تا 6 ماه کاهش یافت، میتوان مصرف آمیتریپتیلین را متوقف کرد. در صورت بازگشت (عود) سردرد میتوان مصرف آن را از سر گرفت. در صورت مناسب نبودن آمیتریپتیلین یا جواب ندادن آن، گاهی اوقات میتوان داروهای دیگری را نیز امتحان کرد. این داروها شامل توپیرامات (که بیشتر اوقات برای جلوگیری از میگرن استفاده میشود)، گاباپنتین (معمولاً درمان درد ناشی از ملتهب شدن اعصاب) و تیزانیدین (که بیشتر به عنوان درمان اسپاسم عضلات استفاده میشود) است. به طور کلی داروهای ضد افسردگی مهار کنندهی باز جذب سروتونین (SSRI)، مانند فلوکستین (Prozac®) به نظر نمیرسد که در درمان سردردهای تنشی مزمن مفید باشند.
اهداف درمان پیشگیرانه، کاهش تعداد سردردها، یا کاهش شدت آنها یا هر دو است؛ بنابراین، با این نوع درمان ممکن است سردرد به طور کامل از بین نرود، اما اغلب تعداد دفعات وقوع آن کمتر میشود و شدت کمتری دارند. هرگونه سردردی که هنگام مصرف داروهای پیشگیرانه اتفاق میافتد نیز ممکن است بهتر از گذشته توسط داروی مسکن کاهش یابد.
گفتن اینکه یک درمان پیشگیرانه تاکنون چقدر کارساز بوده است، اغلب دشوار است؛ بنابراین، بهتر است قبل از شروع داروهای پیشگیرانه، یک دفتر یادداشت برداری از شرح وقایع سردردهایتان را برای چند هفته یا همین حدود داشته باشید. این کار برای ثبت زمان و شدت هر سردرد و همچنین میزان تسکین آن توسط یک مسکن است. سپس، هنگام استفاده از داروهای پیشگیرانه، این یادداشت برداری را ادامه دهید و ببینید که چطور اوضاع بهبود مییابد. بعید است سردردها کاملاً برطرف شوند، اما ممکن است طبق یادداشتهایتان، متوجه پیشرفت چشمگیری در کاهش سردردهایتان شوید.
پیشگیری
تکنیکهای ریلکسیشن و پرهیز از موقعیتهای استرس زا ممکن است به جلوگیری از سردردهای تنشی کمک کند؛ زیرا در بسیاری از موارد استرس میتوانند باعث سردرد تنشی شوند. شناسایی و اصلاح یک یا چند عامل محرک ممکن است باعث کاهش دفعات و شدت سردرد شود.
چشم اندازه آینده
سردردهای تنشی که در دفعات کمی رخ میدهد معمولاً با داروهای مسکن با موفقیت درمان میشوند؛ اما یافتن ترکیبی مناسب از روشهای درمانی برای رفع سردردهای مکرر اپیزودیک و مزمن از نوع تنشی ممکن است چندین ماه طول بکشد. با گذشت زمان، بیشتر افراد دفعات کمتری از سردردها را با شدت کمتری تجربه خواهند کرد.
