آلزایمر نوعی بیماری است که باعث آسیبدیدگی مغز میشود. این بیماری سبب از دست دادن حافظه و توانایی شخص در صحبت کردن، تفکر و انجام فعالیتهای روزانه میشود. متخصص فیزیوتراپی با همکاری افراد خانواده به افراد مبتلا به آلزایمر در جهت ادامه روند طبیعی زندگی کمک میکند. در این مقاله اطلاعات لازم در ارتباط با درمان آلزایمر شدید یا زودرس در سالمندان ارائه میشود.
علت بروز بیماری آلزایمر
بیمار آلزایمر در اثر بروز تغییرات در مغز ایجاد میشود. برخی از علائم این عارضه ممکن است به از بین رفتن پیامرسانهای شیمیایی در مغز (نوروترانسمیتر) مرتبط باشد. این پیامرسانها ارتباط صحیح سلولهای عصبی در مغز را امکانپذیر میسازند.
دو مورد زیر در مغز افراد مبتلا به آلزایمر طبیعی نمیباشد:
- پلاکهای آمیلوئیدی، تودههایی از پروتئین به نام بتا آمیلوئید میباشند. این پلاکها در اطراف سلولهایی که در مغز با یکدیگر مرتبط هستند تجمع پیدا میکنند.
- تودههای نوروفیبریلار از پروتئینی به نام تاو تشکیل میشوند. در حالت طبیعی، این پروتئین به ارتباط سلولهای در مغز کمک میکند. در اثر آلزایمر، پروتئینهای تاو به شکل توده تجمع پیدا کرده و برخی از سلولهای عصبی از بین میروند. در این حالت ایجاد ارتباط در مغز دشوارتر میشود.
با مرگ سلولهای مغزی، مغز تحلیل رفته و با گذشت زمان آسیبدیدگی مغزی باعث بروز مشکلات مرتبط با حافظه، هوش، قضاوت، زبان و رفتار میشود.
پزشکان به درستی اطلاع ندارند که آیا پلاکهای آمیلوئیدی و تودههای نوروفیبریلار از عوارض جانبی آلزایمر هستند و یا این که علت بروز این بیماری محسوب میشوند.
علائم بیماری آلزایمر
از دست دادن حافظه اولین نشانه آلزایمر محسوب میشود. معمولاً شخص دارای مشکلات مربوط به حافظه متوجه بروز این مشکل نمیشود و دوستان و افراد خانواده به این مساله پی میبرند.
بروز مشکل در حافظه کوتاهمدت در دهه ششم و هفتم زندگی شایع میباشد؛ ولی به معنی بروز آلزایمر نمیباشد.
مشکلات عادی حافظه با نوع مشکلات حافظه ناشی از آلزایمر متفاوت میباشند. برای مثال در حالت عادی ممکن است شخص موارد زیر را فراموش کند:
- بخشی از یک تجربه
- محل پارک شدن خودرو
- نام افراد
در اثر بیمار آلزایمر ممکن است موارد زیر بروز کنند:
- از یاد رفتن کل تجربه
- فراموش کردن ظاهر خودروی شخص
- فراموش کردن یک شخص خاص به طور کامل
در این قسمت برخی از علائم آلزایمر خفیف، متوسط و شدید شرح داده میشوند. علائم با پیشروی بیماری تغییر میکنند. در صورت بروز هر یک از این علائم در افراد خانواده بایستی با پزشک مراجعه شود.
بیماری آلزایمر خفیف
معمولاً افراد مبتلا به آلزایمر خفیف دارای علائم زیر هستند:
- اجتناب از قرار گرفتن در موقعیتهای جدید و ناآشنا
- تأخیر در واکنشها
- دشواری در یادگیری و به یادآوری اطلاعات جدید
- آهسته شدن روند آغاز مکالمه
- قضاوتهای نادرست و تصمیمگیریهای غلط
- نوسانات خلقی، افسردگی، بدخلقی و بیقراری
این علائم معمولاً در موقعیتهای جدید بیشتر آشکار میباشند.
در این حالت در برخی از افراد اختلال شناختی خفیف ایجاد میشود. افراد مبتلا به این عارضه بیشتر در معرض بروز آلزایمر یا دیگر انواع دمانس (زوال عقل) قرار دارند. البته دمانس در تمامی افراد دارای اختلال شناختی خفیف ایجاد نمیشود.
آلزایمر متوسط
افراد مبتلا به آلزایمر متوسط دارای علائم زیر هستند:
- مشکل در تشخیص دوستان و افراد خانواده
- تشدید بیقراری خصوصاً در زمان بعد از ظهر و شب
- دشواری در خواندن، نوشتن و کار با اعداد
- دشواری در لباس پوشیدن
- دشواری در انجام امور روزانه مانند آشپزی یا پرداخت قبوض
- دشواری در تصمیمگیری
- سردرگمی در ارتباط با تشخیص صحیح زمان
- گم شدن در مکانهای آشنا
- دشواری در یافتن لغات مناسب در مکالمه
بیماری آلزایمر شدید
افراد مبتلا به آلزایمر شدید دارای علائم زیر هستند:
- فراموش کردن نحوه استحمام، تغذیه یا لباس پوشیدن بدون کمک دیگران
- دشواری در حفظ تعادل یا راه رفتن و امکان افتادن بر زمین
- تشدید سردرگمی در زمان بعد از ظهر و دشواری در خواب
- ناتوانی در استفاده از کلمات برای برقراری ارتباط
- از دست دادن کنترل روده یا مثانه
عارضههایی با علائم مشابه آلزایمر
در ابتدای ابتلا به آلزایمر معمولاً مهارتهای ظریف حرکتی (مانند توانایی بستن دکمههای لباس یا استفاده از ظروف آشپزخانه) یا حس لامسه دچار مشکل نمیشود. بنابراین وجود علائم حرکتی مانند ضعف یا لرزش دست و یا علائم حسی مانند بیحسی میتواند نشاندهنده وجود بیماری به غیر از آلزایمر باشد. برای مثال بیماری مانند پارکینسون ممکن است سبب ایجاد علائم حرکتی به همراه دمانس شود.
عارضههای دیگری که علائمی مشابه بیماری آلزایمر دارند عبارتند از:
- زوال عقلی ناشی از دمانس عروقی
- مشکلات مربوط به تیروئید مانند کمکاری یا پرکاری تیروئید
- افسردگی
- مشکلاتی مانند بیماریهای کلیه یا کبد و عفونتهایی مانند اچ آی وی
نحوه تشخیص بیماری آلزایمر
جهت تعیین روش مناسب درمان آلزایمر، ابتدا بایستی این عارضه به دقت تشخیص داده شود. جهت تشخیص این عارضه، پزشک از آزمایشهای گوناگونی برای رد احتمال وجود بیماریهای دیگر استفاده میکند.
معمولاً توصیه میشود که یکی از اعضای خانواده نیز همراه با بیمار به پزشک مراجعه کند تا بتواند اطلاعاتی در مورد نحوه عملکرد روزانه و حافظه و تغییرات شخصیتی بیماری ارائه کند.
آزمایشها به تنهایی قادر به تشخیص قطعی آلزایمر نمیباشند.
آزمایشهای اولیه
پزشک در ارتباط وضعیت سلامتی بیمار را ارزیابی کرده و جهت اطمینان از عدم بروز علائم توسط دیگر عارضههای جسمانی، از معاینه بدنی استفاده میکند. در برخی از مواقع، مشکلاتی دیگری میتوانند سبب بروز علائم بیماری آلزایمر شوند.
همچنین وضعیت عملکردی بیمار و سلامت ذهنی او نیز بررسی میشوند. در طی این آزمایشها، جهت بررسی حافظه و دیگر مهارتهای ذهنی، پزشک انجام کارهای سادهای را از بیمار درخواست میکند. نحوه انجام امور روزانه نیز توسط پزشک ارزیابی میشوند.
بررسیهای آزمایشگاهی
از این بررسیها جهت رد احتمال وجود مشکلات و عارضههای دیگر استفاده میشود. این مشکلات شامل سطح برخی از مواد معدنی یا شیمیایی در خون، بیماری کبد، سطح غیر طبیعی تیروئید یا مشکلات تغذیهای مانند کمبود فولات یا ویتامین B12 میباشند. درمان این عارضهها میتواند سبب به تعویق انداختن روند زوال عقلی شود.
آزمایش خون شامل موارد زیر میباشد:
- شمارش کامل سلولهای خونی
- آزمایش عملکرد کبد
- آزمایش فولات (اسید فولیک)
- بررسی سطح ویتامین B12
- ارزیابی سطح گلوکز و الکترولیتهای خون (سدیم، پتاسیم، کراتینین، گلوکز، کلسیم)
- آزمایش عملکرد تیروئید
- تست اچ آی وی
آزمایشهای دیگر
آزمایش دیگر شامل موارد زیر میباشند:
- آزمایش تصویربرداری از مغز مانند سی تی اسکن یا ام آر آی از سر
- پونکسیون کمری جهت بررسی وجود برخی از پروتئینها در مایع نخاعی
- نوار مغزی
- بررسیهای تصویربرداری مغزی شامل توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) و توموگرافی رایانهای تک فوتونی (SPECT)
در برخی از موارد، امکان دارد از ارزیابی مغز پس از مرگ بیمار در صورت تمایل اعضای خانواده به تأیید و اثبات وجود بیماری آلزایمر در بیمار استفاده میشود.
نحوه درمان آلزایمر
در ارتباط با این پرسش که برای درمان آلزایمر چه باید کرد بایستی توجه شود که در حال حاضر روشی برای درمان آلزایمر وجود ندارد. ولی حفظ کیفیت زندگی با انجام اقدامات خاص امکانپذیر میباشد. پزشک، خانواده و دوستان میتوانند با همکاری همدیگر برنامه مراقبتی لازم را طرحریزی کنند. برنامه مراقبتی شامل موارد زیر میباشد:
- مصرف دارو میتواند برای مدتی سرعت پیشروی علائم را کاهش دهد و سبب راحتتر شدن روند زندگی با وجود بیماری شود. امکان دارد داروها برای همه افراد به یک اندازه مؤثر نباشد. ولی بیشتر پزشکها مصرف دارو را جهت درمان آلزایمر شدید یا زودرس در سالمندان توصیه میکنند
- مراجعه منظم به پزشک جهت ارزیابی واکنش بیمار به داروها، بررسی وجود مشکلات جدید، ارزیابی نحوه تغییر علائم و آموزش به افراد خانواده در ارتباط با راه درمان آلزایمر زودرس
- درمان عارضههای دیگر مانند افسردگی یا کاهش شنوایی یا بینایی
- آموزش به بیمار در ارتباط با حفظ استقلال در حد امکان و مدیریت روند زندگی بیمار
فیزیوتراپی
بیماری آلزایمر مشکلات زیادی را برای بیمار و خانواده او ایجاد میکند. در پاسخ به این سؤال که برای درمان آلزایمر چه کنیم و یا راه درمان آلزایمر چیست بایستی توجه شود که فیزیوتراپی یکی از روشهای بهبود علائم آلزایمر و کاهش سرعت روند پیشروی بیمار محسوب میشود.
متخصص فیزیوتراپی در طرحریزی برنامه درمانی جهت بهبود قابلیت حرکتی بیمار دارای مهارت و تجربه زیادی میباشد. تحقیقات زیادی، تأثیر فیزیوتراپی در بهبود سلامت مغز را اثبات کردهاند. فعالیت جسمانی منظم در طول مراحل مختلف ابتلا به آلزایمر سبب بهبود در موارد زیر میشود:
- تعادل
- جریان خون به مغز
- استقامت
- انعطافپذیری
- قدرت عضلانی
بر طبق تحقیقات انجام شده، فیزیوتراپی با در نظر گرفتن چهار مورد زیر سبب کاهش سرعت پیشروی علائم آلزایمر میشود:
کاهش پرخاشگری و بهبود روحیه بیمار
در طول روند پیشروی بیماری آلزایمر، افسردگی و پرخاشگری از جمله علائم شایع محسوب میشوند. متخصص فیزیوتراپی به افراد مبتلا به آلزایمر در جهت حفظ فعالیت بدنی کمک میکند. فعالیت منظم سبب بهبود روحیه و کاهش پرخاشگری میشود.
بر طبق تحقیقات انجام شده در ارتباط با درمان آلزایمر در سالمندان، هر هفته یک ساعت فیزیوتراپی (برای مدت 12 هفته) سبب کاهش افسردگی میشود. در فیزیوتراپی از تمارین ویژه برای بهبود تعادل، استقامت، انعطافپذیری و قدرت استفاده میشود.
فیزیوتراپی با استفاده از حرکات کششی و حرکات مخصوص دیگر سبب آزادسازی اندورفین میشود که دارای خاصیت آرامبخش میباشد. بر طبق مطالعات مرتبط با درمان آلزایمر زودرس یا شدید، افراد مبتلا به آلزایمر که به طور منظم در طول 24 ماه از تمارین فیزیوتراپی استفاده میکنند، کمتر در ارتباط با مسائل رفتاری با مشکل مواجه میشوند.
افزایش قدرت و بهبود قابلیت حرکتی
بیمار آلزایمر معمولاً بر تعادل اثر منفی گذاشته و سبب افزایش احتمال افتادن بر زمین میشود. فیزیوتراپی منظم به حفظ قدرت عضلات و استخوانها و بهبود هماهنگی کمک میکند.
افراد مبتلا به آلزایمر امکان دارد در زمان راه رفتن با مشکل مواجه شوند. فیزیوتراپی با بهبود حافظه عضلانی به جلوگیری از افتادن بر زمین کمک میکند. در این حالت حتی در زمان راه رفتن بر سطوح ناپایدار نیز عضلات واکنش مناسب خود را حفظ خواهند کرد.
فیزیوتراپی همچنین سبب بهبود کیفیت خواب نیز میشود. یک تحقیق در ارتباط با راه درمان آلزایمر نشان میدهد که فیزیوتراپی و پیادهروی به مدت 30 دقیقه در روز پس از شش ماه سبب افزایش مدت زمان خواب برای مدت 36 دقیقه و جلوگیری از بیدار شدن در زمان خواب میشود.
حفظ استقلال در زمان انجام فعالیتهای روزانه
افزایش توانایی در جهت مراقبت بیمار از خود، به منظور حفظ استقلال دارای اهمیت زیادی میباشد. فعالیتهای روزانه مانند استحمام، لباس پوشیدن، تغذیه و استفاده از دستشویی در اثر ابتلا به آلزایمر برای شخص دشوار میشود. متخصص فیزیوتراپی با استفاده از تمارین ویژه در جهت انجام این فعالیتها به بیمار کمک میکند.
متخصص فیزیوتراپی همچنین به منظور ایجاد فضایی ایمن برای بیمار به افراد خانواده یاری میرساند. هدف از درمان، حفظ استقلال و قابلیت عملکردی بیمار در حد امکان میباشد.
کاهش سرعت روند از دست دادن حافظه
از دست دادن حافظه برای بیمار و افراد خانواده یک مشکل اساسی محسوب میشود. در فیزیوتراپی از تمارین ویژه منظم جهت بهبود جریان خون به مغز استفاده میشود.
تحقیقات در ارتباط با درمان آلزایمر نشان میدهند 40 دقیقه فعالیت جسمانی برای مدت چهار بار در هفته در یک سال منجر به رشد هیپوکامپ در مغز میشود. هیپوکامپ بخشی از مغز است که به حافظه مرتبط میباشد. همچنین فعالیت جسمانی سبب افزایش ماده خاکستری و سفید مغز نیز میشود. آسیبدیدگی ماده خاکستری و سفید یکی از علائم شایع بیماری آلزایمر میباشد.
متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک میکند تا فعالیت مورد علاقهاش را با وضعیت کنونی خود تطبیق دهد. این فعالیتها در برقراری ارتباط بیمار با دیگران نیز تأثیر مثبت دارد.
متخصص فیزیوتراپی با تجربه و ماهر از روشهای ساده و منحصر به فرد جهت آسانتر کردن روند زندگی برای بیمار و افراد خانواده استفاده میکند.
متخصص فیزیوتراپی در جهت به تعویق انداختن روند پیشروی علائم آلزایمر به بیمار کمک کرده تا بیمار قادر باشد که در حد امکان از زندگی خود لذت ببرد.
آیا جلوگیری از بیمار آلزایمر امکانپذیر است؟
در حال حاضر هیچ روش قطعی برای جلوگیری از بروز آلزایمر وجود ندارد. ولی با انجام اقداماتی میتوان احتمال ایجاد این بیمار را کاهش داد.
بزرگسالانی که از لحاظ جسمانی فعال هستند کمتر در معرض ابتلا به بیمار آلزایمر یا دیگر انواع زوال عقل قرار دارند. فعالیت با شدت متوسط برای بیشتر افراد مفید و مناسب میباشد ولی بهتر است پیش از شروع هر گونه برنامه ورزشی ابتدا با پزشک در این ارتباط مشورت شود.
احتمال ابتلا به آلزایمر در افراد مُسنی که از لحاظ ذهنی فعال هستند نیز کمتر است. فعالیتهایی مانند خواندن، بازیهای فکری، حل جدول و حتی مشاهده تلویزیون و یا گوش دادن به رادیو نیز ممکن است به جلوگیری از بروز علائم این بیماری کمک کند. بیرون رفتن از محیط منزل و برقراری ارتباط اجتماعی نیز میتواند در پیشگیری از بروز آلزایمر مؤثر باشد. اگرچه تأثیر این روشها در جلوگیری از ابتلا به آلزایمر به طور رسمی به اثبات نرسیده است، ولی فعالیتهای ذهنی به طور کلی در حفظ عملکرد مغزی مؤثر هستند.
در ارتباط با این پرسش که برای پیشگیری یا درمان آلزایمر چه مواد غذایی باید مصرف شوند، بایستی گفته شود که هدف برخی از تحقیقات انجام شده، یافتن ارتباطی بین رژیم غذایی مدیترانهای و کاهش احتمال بروز آلزایمر میباشد. در این زمینه به تحقیقات بیشتری نیاز میباشد.
