اختلالات شناختی،دمانس،آلزایمر: دلایل، علایم، خطرات و درمان

تعریف :

اختلالات شناختی ( Cognitive disorders :CDs), با عنوان  اختلال‌های عصبی– شناختی (neurocognitive disorders :NCDs) هم نامیده شده به مجموعه  ای از اختلالها و بیماریهای عصبی گفته می شود که می تواند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم(بصورت پایدار یا گذرا ) با ایجاد اختلال در عملکرد سیستم شناختی و ادراکی  در سیتم عصبی، موجب ایجاد آشفتگی در آگاهی فرد نسبت به خود و جهان اطرافش شده و ناهنجاریهای رفتاری خاصی رابوجود آورد به طوری که زندگی فردی و اجتماعی شخص بیمار را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.دمانس ،دلیریوم و آلزایمر در این نوشتار بحث می شود.

علایم و آثار مرتبط با اختلالات شناختی :

گاهی علایم اختلالات شناختی   برای فرد مبتلا بسیار آزار دهنده است.به عنوان مثال عدم توانایی در فکر کردن به شکل منسجم  یا به عبارتی عدم تمرکز یکی از علایم این اختلالات است که می تواند فرد را دچار مشکلات فراوان در زندگی روزمره کند.

علل اختلالات شناختی:

ابتلا به انواع اختلالات شناختی می تواند به دلایل فیزیکی مانند ضربه به سر یا ضایعات مغزی  و یا بر اثر افزایش سن باشد .بیماریهای متابولیک و سیستمیک  مانند دیابت. پرفشاری خون. افزایش چربی و کلسترول (هایپر لیپیدمی ) نیز از علل شایعند.بیماریهای عفونی  و بیماریهای سیستم ایمنی و سوئ مصرف دارو مخدرها و اعتیاد، و عوارض بعضی از داروها می تواند منجر به اختلال شناختی شود.

علایم :

مشکل در یادگیری اطلاعات جدید، اختلال در حافظه کوتاه مدت و سایر مشکلات شناختی نمونه های معمول علایم ابتلا به انواع اختلالات شناختی هستند اما علایم می تواند بستهبه نوع اختلال و فاکتورهای مختلف متفاوت باشند.بسته به این که فرد دقیقا به چه نوعی از انواع اختلالات شناختی دچار شده است، شیوه ی درمان می تواند متفاوت باشد و تشخیص دقیق روش درمان بر عهده ی متخصصان و درمانگرانی است که در این زمینه تجربه دارند. در این مطلب به انواع مختلف اختلالات شناختی، برخی از علایم آن ها،
خطرات ناشی از ابتلا و مختصری از شیوه درمانی این اختلالات خواهیم پرداخت.

انواع اختلالات شناختی

این اختلالها را می توان به چهار گروه بزرگ تقسیم بندی کرد که به مهمترین آنها اشاره می شود:

روان آشفتگی (به انگلیسی Delirium): 

اختلال در هوشیاری در ” بازه های زمانی کوتاه” که معمولا موجب ایجاد تغییرات سریع بین حالات ذهنی می شود .مهمترین نشانه Delirium اختلال  در جهت یابی و تمرکز ضعیف است که شبها بدتر میشوند .خواب مختل و رفتار بیش فعال  میشود .تفکر بیمار سردرگم و محتوای آن پیچیده است.

ادراك مختل و همراه توهم  است که در بیشتر موارد از نوع بینایی است مثلا دیدن موجود یا وسیله ای که وجود ندارد ولی توسط بیمار قابل رویت است.بیمار تحریک پذیر یا افسرده و مضطرب  است .حافظه و بینش مختل است .پس از اینکه فرد به حال نرمال برمی گردد وقایع را به یاد نمی آورد.

علل دلیریوم :

مسمومیت داروئی / الکل /نارسائی متابولیک /تب /علل نورولوژیک .دیلیریم در میان کودکان و سالخوردگان و مبتلایان به آسیب مغزی و در افراد منزوی و در محیط نور کم
بیشتر بروز می کند.

زوال عقل:

 :اختلال منتشر و مزمن هوش Dementia  زوال عقل
.زوال عقل یک علامت است و در واقع یک بیماری مستقل نیست. دمانس یا زوال عقل با اختلال در داوری و قضاوت ،حافظه و عدم توانایی در تمرکز فکری بروز می کند 

شایعترین علت زوال عقل زوال عقل سالخوردگی یا آلزایمر است .علل دیگر مانند مسمومیتها، سکته مغزی علل متابولیک علل ناشی از بعضی بیماریها نیز منجر به دمانس می شود.

آلزایمر:

آلزایمر بعنوان بیماری فراموشی شناخته می شود.ممکن است در ابتدا تشخیص داده نشود.از هر 8 نفر یک نفر در سن بالای 65 سال دچار این بیماری ناشناخته می شود.آلزایمر ممکن است در افراد جوانتر هم دیده شود که به آن آلزایمر زودرس (Early onset Alzheimer) گفته می شود.ممکن است بیمار شما سوالاتی بپرسدکه برای شما تعجب آور است.متاسفانه هیچ آزمایش قطعی برای تشخیص آلزایمر وجود ندارد و پزشک فقط با معاینه و تست حافظه عمدتا “mini-cog”تشخیص بیماری را معین کرده و برنامه ریزی درمانی را انجام می دهد.اختلال حافظه اولین تظاهرآلزایمر  است و معمولا در محاسبات ساده ریاضی و پرداخت صورتحسابها مشکل پیدا می کنند..تغییر در رفتار بیمار توجه شما را جلب می کند ممکن است مسیرهای ساده را در هنگام رانندگی به یاد نیاورند و در مرحله ایبیماران آلزایمر به دلایل ناشناخته در هنگام غروب خورشید دچار افسردگی می گردند که ممکن استدر تمام طول شب ادامه یابد که بعنوان “سندروم غروب خورشید “شناخته می شود.در سندروم غروب خورشی برای درمان بهتر است قبل از غروب آفتاب چراغها را روشن کنید و پرده ها را بکشید و بصورت مصنوعی فضایی راایجاد کنید که انگار آفتاب غروب نکرده است .از خوردن و نوشیدن قهوه و کافئین و فست فودها جلوگیری شود.

درمان:

هیچ درمان مشخصی برای این بیماری وجود ندارد مگر اینکه آلزایمر ناشی از یک بیماری زمینه ای دیگر باشد مثلا بیماری کبدی که میزان ویتامین B12 کم شده باشد و منجر به آلزایمر شده باشد که باید در این مورد از تجویز B12  استفاده شود.روند بیماری تدریجی است ولی محیط و اجتماع در نحوه پیشرفت بیماری موثر هستند .نحوه بروز و پیشرفت  بیماری به شخصیت بیمارنیز بستگی دارد .فراموشی ابتدا در اتفاقات چند دقیقه یا چند ساعت اخیریا حافظه کوتاه مدت اتفاق می افتد .مشکل شدید در یادگیری دارند.دلیل تراشی و قصه بافی و صحبتهای تکراری  شایع است .عدم شناخت  کافی درمکان و افراد تقریبا همیشه ایجاد میشوند (برخلاف دیلیریم که از ابتدا ایجاد میشود ،اختلال در  تشخیص زمان در اینجا تاخیری است )گریه ناگهانی و یا خشم ناگهانی (واکنش فاجعه آمیز )و در مراحل نهائی بی اختیاری اسفنکتری تغییرات خلق و رفتار بروز می کند .

از بیمار بخواهید کارهای ساده را خود انجام دهد مانند پرداخت یک صورتحساب ،حل جدولهای ساده.به یاد آوردن حوادث اخیر و خاطرات گذشته و حال.ورزش و پیاده روی ساده و قرار گرفتن در محیط بیرون بسیار مفید است.

تغذیه:

درمان این شرایط موجب بهبود علایم و افزایش هوشیاری در فرد می گردد.داروهایی شامل  برخی از مکمل ها (Ginkgo)ویتامین E،و بعضی گیاهان و میوه ها  در به تاخیر انداختن و جلوگیری از اختلال حافظه تا حدودی موثر بوده اند