در یک زانوی سالم و کاملاً تراز، وزن به طور مساوی در کل مفصل پخش خواهد شد ولی ممکن است زانو به طرف داخل زاویه داشته که به آن زانوی ضربدری و یا به طرف خارج زاویه داشته باشد که به آن زانوی پرانتزی گفته میشود. تراز نبودن یا انحراف مفصل زانو باعث پخش نامساوی وزن در بین اجزای مفصل شده و منجر به فرسایش سطوح مفصلی خواهد شد. این مشکل میتواند ناپایداری کشکک نیز ایجاد کند.
انحراف زانو چیست؟
زانو از سه استخوان فمور (ران)، تیبیا (درشت نی) و فیبولا (نازک نی) و همچنین تعدادی غضروف، تاندون و رباط تشکیل شده است. درون زانو دو مفصل وجود دارد: مفصل فمور و تیبیا، مفصل فمور و پاتلا. سندرم انحراف زانو زمانی اتفاق می افتد که هر یک از این مفاصل از حالت طبیعی خود خارج شود.
در انحراف مفصل فمور-پاتلا فرد احساس میکند که کشکک زانو در حال در رفتن است. به این نوع انحراف زانو ناپایداری کشکک نیز گفته میشود.
در انحراف مفصل فمور-تیبیا، زاویه گرفتن زانو میتواند باعث پخش نامساوی فشار شود. هر یک از انواع انحراف زانو میتوانند باعث افزایش خطر آسیب‌هایی مثل دررفتگی و استئوآرتریت شوند.
انحراف زانو هم در ورزشکاران و هم در افراد عادی دیده میشود. افرادی که در فعالیت‌هایی مثل دویدن و ورزش‌های سنگین فعالیت می‌کنند ممکن است در اثر انحراف زانو دچار درد شدید و کاهش عملکرد شوند.
انحراف فمور-تیبیا میتواند ظاهر پرانتزی یا ضربدری به پاها بدهد. در زانوی ضربدری زمانی که فرد ایستاده و زانوهای خود را به یکدیگر چسبانده است، مچ پاهای او با هم فاصله دارند. در زانوی پرانتزی نیز زمانی که فرد ایستاده و مچ پاهای خود را به یکدیگر چسبانده است، زانوها با یکدیگر فاصله خواهند داشت. این دو عارضه ممکن است در اثر مشکلات حین زایمان، پس از آسیب و ضربه و یا در اثر سالخوردگی ایجاد شوند.
دکتر فروغ فوق متخصص ارتوپدی زانو بوده و در تشخیص و درمان انحراف زانو و دیگر مشکلات مربوط به این مفصل تجربه‌ی زیادی دارد.
علائم انحراف زانو
علائم انحراف کشکک زانو
علائم انحراف کشکک زانودرد بیمار در اثر دویدن، اسکات، نشستن طولانی مدت و یا بالا و پایین رفتن از پله تشدید خواهد شد. علائم این عارضه عبارتند از:
- خشکی زانو
- غژغژ زانو به هنگام صاف کردن آن
- خالی کردن غیرمنتظره‌ی زانو
- درد زیر کشکک زانو
- قفل شدن زانو
- پروناسیون یا چرخش به داخل کف پا هنگام دویدن
علائم انحراف مفصل فمور-تیبیا
برخی از علائم این عارضه عبارتند از:
- زاویه دار شدن زانو
- درد زانو
- تورم زانو
تشخیص انحراف زانو
پزشک در مورد تأثیر این عارضه بر کیفیت زندگی شما و شدت آن صحبت خواهد کرد. سپس انحراف زانو بررسی شده و الگوی راه رفتن شما نیز آنالیز خواهد شد.
از آن جایی که استئوآرتریت با انحراف زانو در ارتباط است (معمولاً انحراف باعث آرتروز میشود)، پزشک شما را از این نظر نیز بررسی خواهد کرد.
گرافی با اشعه ایکس و اسکن ام آر آی میتوانند در تشخیص آسیب‌های استخوانی یا بافت های نرم زانو به پزشک کمک کنند. پزشک با شما صحبت کرده و بهترین رویکرد درمانی را برای شما در نظر خواهد گرفت.
گزینه‌های درمانی برای انحراف زانو
انحراف زانو میتواند منجر به مشکلات دیگری مثل دررفتگی، آسیب به غضروف و مینیسک و استئوآرتریت شود. این عارضه هم در افراد ورزشکار و هم در افراد عادی دیده شده ولی دوندگان و افرادی که ورزش سنگین می‌کنند دچار درد بیشتری خواهند شد. اگر انحراف زانو برای شما تشخیص داده شده است پیدا کردن بهترین روش درمانی قدم اول خواهد بود.
درمان بدون جراحی انحراف زانو
اگر انحراف زانو تأثیر شدیدی بر کیفیت زندگی شما نداشته باشد می‌توانید درمان‌های غیرتهاجمی (بدون جراحی) را ادامه دهید. روش‌های درمانی بدون جراحی نیازمند توقف فعالیت‌هایی هستند که عارضه را تشدید می‌کنند. سعی کنید فعالیت‌هایی که منجر به فرسایش زانو می‌شوند را متوقف کنید.
ورزش‌های سنگین مثل دو، فوتبال، راگبی یا تنیس را با ورزش‌های سبک مثل شنا، پیاده روی، الیپتیکال و یوگا جایگزین کنید. ورزش‌های سنگین باعث فشار بر روی مفاصل شده و در صورت وجود انحراف، فرسایش مفصل را بیشتر می‌کنند. ورزش‌های سبک فشار بسیار کمتری به مفصل وارد کرده و به عنوان جایگزین توصیه می‌شوند.
داروهای ضدالتهاب مثل ایبوپروفن میتوانند در تسکین درد و تورم مفید باشند. فیزیوتراپی نیز میتواند مؤثر باشد چراکه تمرینات تقویتی میتوانند عضلات اطراف مفصل را قوی‌تر کرده و پایداری زانو را بیشتر کنند.
درمان جراحی انحراف زانو
ترجیح بر این است که قبل از عمل جراحی تا حد امکان شرایط بهبود داده شوند با این حال اگر روش‌های محافظه کارانه کارآمد نبوده و درد زانو ادامه پیدا کرد زمان در نظر گرفتن عمل جراحی فرا رسیده است.
بیماران انحراف زانو که دچار زانودرد مداوم هستند به اصلاح مکانیکی مفصل احتیاج خواهند داشت. گزینه‌ی جراحی برای انحراف عمل استئوتومی بوده که در طی آن استخوان بریده شده و سپس به وسیله‌ی پیچ و پلاک ثابت میشود. این کار فشار و فرسایش مفصل را کاهش خواهد داد. آرتروز و ناپایداری مفصل با اصلاح انحراف آن بهبود خواهند یافت. استئوتومی برای اصلاح انحراف زانو سه نوع دارد:
- استئوتومی بالای تیبیا: در این روش برشی کوچک در بالای استخوان درشت نی ایجاد شده و مفصل زانو پایدار میشود. این روش معمولاً برای زانوهای دردناک آرتروزی یا زانوی ناپایدار توصیه میشود.
- استئوتومی فمورال: در این جراحی برشی کوچک در پایین استخوان ران (فمور) ایجاد شده و زاویه‌ی استخوان‌ها اصلاح میشود.
- استئوتومی توبرکل تیبیا: این روش برای افراد مبتلا به ناپایداری پاتلا انجام شده و در طی آن یک برش در بالای استخوان ساق در محل ورود تاندون پاتلار به استخوان ایجاد میشود. این جراحی فشار وارد شده بر روی کشکک را کاهش داده و پایداری آن را تقویت خواهد کرد.
سؤالات متداول
علت انحراف زانو چیست؟
به نظر میرسد که تخریب غضروف یکی از اصلیترین عوامل تعیین کنندهی انحراف زانوست. همچنین مشخص شده که عوامل دیگری مثل تخریب مینیسک، فرسایش استخوان، خارهای استخوانی و آسیب به رباطها نیز میتوانند انحراف زانو ایجاد کنند.
انحراف زانو چگونه درمان میشود؟
فیزیوتراپی و توانبخشی میتوانند در اصلاح انحراف کشکک زانو مؤثر باشند. بعضاً برای انتقال کشکک به محل طبیعی به عمل جراحی نیاز خواهیم داشت. در صورت انجام جراحی، انجام فیزیوتراپی بعد از عمل ضروری خواهد بود.
چگونه می‌توان انحراف زانو را تشخیص داد؟
علائم:
- خالی کردن زانو و عدم توانایی تحمل وزن
- در رفتن کشکک
- قفل شدن زانو حین حرکت
- درد جلوی زانو که با فعالیت تشدید میشود
- درد هنگام نشستن
- خشکی
- غژغژ مفصل به هنگام حرکت
- تورم
انحراف زانو چه مشکلاتی ایجاد میکند؟
تراز نبودن استخوانهای لگن، تنه و اندامها میتواند مشکلاتی مثل درد کمر، لگن و پا ایجاد کرده و برخی حرکات را بسیار دشوار کند.
انحراف زانو چگونه باعث آسیب میشود؟
انحراف زانو نحوه‌ی پخش وزن در مفصل را تغییر خواهد داد. زانوی پرانتزی فشار زیادی به بخش داخلی و زانوی ضربدری فشار زیادی به بخش خارجی مفصل وارد خواهند کرد.
چگونه می‌توان از انحراف زانو پیشگیری کرد؟
- تقویت عضلات تنه و اندام تحتانی
- کاهش وزن
- استفاده از کفش و کفی مناسب
- استفاده از بریس اصلاحی
جراحی اصلاح انحراف زانو چیست؟
در این روش با بریدن استخوان و صاف کردن آن فشار از روی زانو برداشته خواهد شد. بدین ترتیب وزن شما به طور مساوی بین بخش‌های مختلف زانو پخش خواهد شد.
آیا زانو باید با کف پا هم تراز باشد؟
به منظور حفاظت از زانو باید این مفصل با کف پا هم تراز بوده و جهت آن‌ها به یک طرف باشد. به طور ساده می‌توان گفت کف پا نشان دهنده‌ی چرخش ساق و بخش تحتانی پا بوده در حالی که زانو نشان دهنده‌ی چرخش فمور و بخش فوقانی پا از محل مفصل ران است.
