رادیکولوپاتی گردن به آسیب دیدگی یا تغییر عملکرد عصبی در نتیجه فشردگی انتهای ریشه عصب در نزدیکی مهره گردن گفته میشود. این مهره کوچک تشکیل دهنده ستون فقرات یا گردن است و ابتدای آن در زیر جمجمه قرار می گیرد؛ رادیکولوپاتی گردن در همین نقطه رخ میدهد. اعصاب کشیده شده در مهرههای گردنی، مسئول انتقال پیامهای عصبی از عضلات به مغز و برعکس است. ریشههای عصب از بازشوهای داخل مهره تحت عنوان فورامن (foraman) به بیرون کشیده میشوند. صدمات ریشه عصب، با توجه به محل این صدمه، ممکن است با درد و بیحسی مسیر عصبی در دستان همراه شود. می خواهیم در این مقاله درباره نشانه ها، دلایل، تشخیص و درمان رادیکولوپاتی گردن صحبت کنیم.
دلایل رایج رادیکولوپاتی گردن
دوتا از رایج ترین دلایل رادیکولوپاتی گردن عبارتند از:
تنگی مجرای گردن
باریک و کوچک شدن فورامن (بازشوی استخوانی محل خروج ریشه عصب از کانال نخاعی) باعث میشود که فضای کمتری برای خروج ریشه عصب وجود داشته باشد و تحت فشار قرار بگیرند. تغییرات دژنراتیو مرتبط با استئوآرتریت گردن و یا بیماری دژنراتیو دیسک گردن میتواند با بروز زوائد استخوانی (استئوفیت)، ضخیم شدن رباطها یا بیرون زدگی دیسک گردن همراه شود که نتیجتاً منجر به فشردگی ریشه عصب در فورامن میشود. تنگی فورامن گردنی را میتوان رایج ترین دلیل رادیکولوپاتی گردن دانست.
دیسک گردن
بیرون زدگی دیسک گردن و ایجاد التهاب و فشردگی در اعصاب مجاور، یکی از دلایل بروز رادیکولوپاتی گردن است. بیرون زدگی دیسک گردن ممکن است در نتیجه یک آسیب دیدگی یا فعالیت شدید رخ دهد و به همین دلیل هم عامل اصلی بروز رادیکولوپاتی گردن در جوانترها (20 تا 30 سال) به شمار میرود.
دلایل دیگر مرتبط با ناپایداری ستون فقرات یا بیماریهای دژنراتیو را هم میتوان عامل بروز رادیکولوپاتی گردن دانست. اگرچه این عوامل کمتر در بیماران رخ میدهد، اما از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
شکستگی
شکستگی بخشی از مهره میتواند به ناپایداری یا باریک شدگی کانال نخاعی در گردن و نتیجتاً احتمال فشردگی ریشه عصب منجر شود. این شکستگی ممکن است در اثر آسیب دیدگی یا اسپوندیلولیستزیس گردنی (حالتی که یک مهره بر روی دیگری بلغزد) ایجاد شود.
تومور
توموری (خوش خیم یا بدخیم) که در نزدیکی ستون فقرات ایجاد میشود و باعث فشار بر ریشه عصب میشود.
عفونت
عفونتهای مختلف ستون فقرات یا عفونتهای کلی اما نادر بدن هم میتواند التهاب یا آسیب دیدگی ریشه عصب را به همراه بیاورد.
سارکوئیدوز
یک بیماری نادر که منجر به ایجاد غده در اندامهای مختلف بدن میشود.
فشردگی یا آسیب دیدگی ریشه عصب گردنی در نتیجه عوامل دیگر نیز رخ میدهد. برای مثال یک نقص مادرزادی هم میتواند در آینده به باریک شدگی کانال نخاعی یا تغییرات دیگری بینجامد که احتمال رادیکولوپاتی گردنی را افزایش می دهد.
عوامل خطرزای رادیکولوپاتی گردنی
از جمله عوامل خطرزایی که احتمال بروز رادیکولوپاتی گردنی را افزایش می دهند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سن: احتمال بروز رادیکولوپاتی گردنی با افزایش سن بیشتر میشود و نتیجه بعضی از فرایندها نشان داده که احتمال بروز این مشکل در سنین 40 و 50 سالگی بیشتر است.
- فعالیت های شدیدی مثل کشتی یا وزنه برداری که تنش زیادی را بر گردن وارد میکنند.
- حرکات یا تکانهای مکرر گردن، مانند رانندگی ماشین سنگین (تجهیزات دارای ارتعاش بالا) یا شیرجه های مکرر سر در استخر
عوامل خطرزای دیگری مثل استعمال دخانیات یا سابقه ابتلا به رادیکولوپاتی کمر نیز در افزایش احتمال بروز رادیکولوپاتی گردن موثراند.
نشانههای رادیکولوپاتی گردن
علائم و نشانههای رادیکولوپاتی گردن معمولاً شامل احساس سوزن سوزن شدن، بیحسی و ضعف نقاط تحت تاثیر ریشه عصب آسیب دیده است. درد در کنار این نقایص نورولوژیک، یکی از نشانههای حاضر در اکثر موارد آسیب دیدگی عصبی به شمار میرود. این علائم و نشانهها ممکن است تنها در یک نقطه مثل شانه ظاهر شوند و یا در کل دست و انگشتان نیز منتشر شوند.
علائم و نشانههای رادیکولوپاتی گردن معمولاً تنها در یک طرف از بدن بروز می کنند، اما امکان بروز آن در هر دو طرف بدن نیز وجود دارد. شدید شدن نقایص نورولوژیک یا بروز آن در دستان میتواند قابلیت اجرای فعالیتهای روتین مثل گرفتن و بلندکردن اجسام، نوشتن، تایپ کردن یا پوشیدن لباس را نیز با مشکل مواجه کند.
علائم و نشانههای رادیکولوپاتی نقاط مختلف گردن
علائم و نشانههای رادیکولوپاتی گردن بسته به آنکه کدام یک از ریشههای عصب تحت تاثیر قرار گرفته، متفاوت است. برای مثال رادیکولوپاتی C6 زمانی رخ میدهد که ریشه عصبی عبوری از روی مهره C6 تحت تاثیر قرار گرفته باشد. اگرچه شاید نشانههای ناشی از رادیکولوپاتی در بیماران مختلف با هم متفاوت است و همیشه قابل پیشبینی نیست، اما موارد زیر درباره رادیکولوپاتی ناشی از مهرههای مختلف است:
- رادیکولوپاتی C5: گزگز کردن، بیحسی و یا دردی که از گردن به شانه و یا شست منتشر میشود؛ ضعفی که در شانه یا بازو حس میشود.
- رادیکولوپاتی C6: گزگز کردن، بیحسی و یا دردی که از گردن به بازو و انگشت اشاره منتشر میشود؛ ضعفی که در جلو یا بالای بازو (عضله دوسر) یا مچ حس میشود.
- رادیکولوپاتی C7: گزگز کردن، بیحسی و یا دردی که از گردن به بازو و انگشت میانی منتشر میشود؛ ضعفی که در پشت و بالای بازو (عضله سه سر) حس میشود.
- رادیکولوپاتی C8: گزگز کردن، بیحسی و یا دردی که از گردن به بازو و انگشت کوچک منتشر میشود؛ قدرت چنگ زدن و مشت کردن دست کاهش مییابد.
مشکل رادیکولوپاتی گردنی ممکن است در مواردی هم در نقطه بالاتری از مهرههای گردنی، ماننده مهره C4 یا بالاتر بروز کند. اگرچه شاید به ندرت رخ دهد، اما احتمال بروز فشردگی یا التهاب همزمان عصب در چند نقطه از مهرههای گردنی و بروز رادیکولوپاتی چندگانه نیز وجود دارد.
تشخیص رادیکولوپاتی گردن
فرایند تشخیص رادیکولوپاتی گردن معمولاً شامل یک معاینه فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی او خواهد بود. استفاده از روشهای تشخیصی پیشرفته و آزمایشات تصویربرداری برای موارد شدیدتر و پیچیدهتر و برای تأیید دقیق نشانهها مورد استفاده قرار میگیرند.
معاینه بیمار و سوابق پزشکی او
کار پزشک در صورت مراجعه بیمار با نشانههای احتمالی رادیکولوپاتی گردن، مثل سوزن سوزن شدن، ضعف یا بیحسی شانه، بازو و انگشتان معمولاً با موارد زیر شروع می شود:
سوابق پزشکی بیمار
اطلاعاتی درباره علائم و نشانههای فعلی، و بیماریها یا مشکلات، حوادث یا مصدومیتها، سوابق پزشکی و سبک زندگی بیمار جمع آوری میشود. این سوابق پزشکی به درک بهتر پزشک از آنچه باید به دنبالش باشد، کمک میکند.
معاینه بیمار
گردن بیمار برای بررسی وجود هرگونه حساسیت یا بدشکلی، معاینه میشود؛ دستها و انگشتان بیمار برای بررسی قدرت، احساس یا واکنشها، و بازه حرکتی سر و گردن نیز معاینه میشوند.
آزمایش اسپورلینگ
آزمایش اسپورلینگ هم بخشی از معایناتی است که پزشک برای بررسی تاثیر تحت فشار قرار گرفتن گردن بر بدتر شدن (موقتی) نشانههای رادیکولار انجام میدهد. در این آزمایش سر بیمار به سمت محل نشانهها خم میشود و سپس پزشک بر بالای سر فشار وارد میکند. این فرایند با فشردگی و تنگی فورامن (بازشوی استخوانی در ستون فقرات و محل خروج ریشه های عصب) همراه میشود و میتواند بر فشردگی یک ریشه عصب و بازتولید احتمالی نشانههای رادیکولاری که بیمار تجربه کرده، تاثیر بگذارد. اگر نتیجه آزمایش اسپورلینگ، بازتولید نشانههای رادیکولار در بیمار باشد، احتمال وجود رادیکولوپاتی گردن وجود دارد. البته این را هم باید گفت که علیرغم عدم بروز نشانههای مشابه با حالت رادیکولوپاتی گردنی در آزمایش اسپورلینگ، ولی هنوز نمیتوان با قطعیت آن را رد کرد.
بیمارانی که نشانههای میلوپاتی گردنی (فشردگی نخاع) را دارند و یا بعد از یک مصدومیت (یا شکستگی) با نشانههای رادیکولار مواجه شدهاند، نباید تحت آزمون اسپورلینگ قرار بگیرند. معمولاً مثبت بودن نتیجه آزمایش اسپورلینگ برای شروع ایمن روشهای درمانی بدون جراحی رادیکولوپاتی گردنی کافی است.
روشهای پیشرفته تشخیص
در بعضی موارد، به خصوص اگر علائم و نشانههای رادیکولوپاتی گردن با انجام روشهای درمانی محافظه کارانه بهبود نیابد، میتوان از روشهای پیشرفته تشخیص مانند موارد زیر استفاده کرد:
تصویربرداری
با تصویربرداری از بدن میتوان نحوه گرفتگی یا فشردگی ریشه عصب در گردن به وسیله دیسک گردن یا زائدههای استخوانی را تعیین کرد. رایج ترین روش تصویربرداری برای بررسی رادیکولوپاتی گردن، ام آر آی است که میتواند اعصاب و بافتهای نرم دیگر مثل دیسک گردن را بهطور واضح نشان دهد. اگر بیمار به دلایل پزشکی نتواند تحت تصویربرداری ام آر آی قرار بگیرد و یا به تصویر بهتری از استخوانها نیاز باشد، میتوان از تصویر اشعه ایکس یا سی تی اسکن استفاده کرد.
نوار عصب و عضله
از این نوع آزمایشات برای بررسی اعصاب و عملکرد آنها استفاده میشود و دو قسمت است:
- الکترومیلوگرام (EMG) میتواند با بررسی فعالیت الکتریکی عضلات، عملکرد اعصاب و عضلات و همچنین ارتباط اعصاب با عضلات را بررسی کند.
- مطالعه هدایت عصبی (NCS) که به بررسی سرعت انتقال امواج بین اعصاب مختلف می پردازد.
هزینه تصویربرداری میتواند بالا باشد و تشخیص با دستگاههای برقی هم میتواند آزاردهنده باشد، بنابراین تنها زمانی میتوان از این روشهای تشخیصی استفاده کرد که ضروری باشند.
درمان رادیکولوپاتی گردنی
گزینههای درمانی مختلفی برای کمک به کاهش نشانهها و درمان رادیکولوپاتی گردنی وجود دارند. این روشها عمدتاً به عامل بروز نشانههای بیمار و شدت این علائم و نشانهها بستگی دارد. ابتدا از روشهای بدون جراحی برای درمان این مشکل استفاده میشود و اگر بعد از 6 تا 12 هفته، بهبودی در نشانههای رادیکولوپاتی گردن ایجاد نشود باید گزینه جراحی در نظر گرفته شود. روشهای درمانی بدون جراحی رادیکولوپاتی گردن معمولاً شامل یک یا چند مورد از گزینه های زیر است:
استراحت و اصلاح فعالیت
محدود کردن فعالیتهای شدیدی مثل ورزش یا بلند کردن اجسام سنگین، و داشتن حالت بهتر بدن در زمان نشستن یا رانندگی میتواند با کاهش درد همراه شود.
فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپ یا کارشناسان پزشکی معتبر دیگر میتوانند تمارین یا حرکات کششی مختلفی را با توجه به نیازهای بخصوص بیماران تجویز کنند. تقویت عضلات و انعطاف پشت و گردن میتواند به حفظ حالت بهتر گردن و مقاومت بیشتر در برابر درد منجر شود.
سرما و گرما درمانی
گذاشتن بستههای گرما و سرما بر روی گردن میتواند به کاهش درد بعضی از بیماران منجر شود. برای مثال گذاشتن یخ بعد از التهاب ناشی از فعالیت زیاد میتواند به کاهش التهاب و درد کمک کند. برای جلوگیری از تماس مستقیم گرما و سرما به پوست، بهتر است بسته را در درون یک لایه پارچهای قرار داده و مدت استفاده از آن را به 15 تا 20 دقیقه (با فواصل دو ساعتی) محدود کنید.
مصرف دارو
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) بدون نسخه معمولاً اولین دسته داروهایی است که برای کاهش التهاب مرتبط با رادیکولوپاتی گردنی مورد استفاده قرار میگیرد. از جمله این داروها می توان به آسپیرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن اشاره کرد. اگر علائم و نشانههای بیماری کاهش پیدا نکرد، می توان تجویز داروهای قویتری مثل NSAID های تجویزی، شل کنندههای عضلانی یا داروهای مسکن و مخدر را برای مدت کوتاهی در دستور کار قرار دارد.
تزریق استروئید در فضای اپیدورال گردنی
اگر التهاب یا فشردگی ریشه عصب در تصاویر اشعه ایکس به تایید برسد، می تواند تزریق استروئید در فضای اپیدورال گردنی را در نظر گرفت. سوزن با استفاده از ماده رنگی و فلوئوروسکوپی و به دقت در فضای اپیدورال گردنی اطراف ریشه عصبی وارد و استروئید به آن تزریق میشود. این روش با نتایج امیدوارکنندهای برای رادیکولوپاتی گردنی همراه شده است.
اعمال تغییرات دستی
یک متخصص کایروپراکتیک یا کارشناس سلامت آموزش دیده میتواند بدشکلی ستون فقرات در ناحیه گردنی را با هدف بهبود حرکت و تأمین شرایط بهتری برای درمان، به وسیله دست جابجا و اصلاح کند.
کشیدن گردن
از دستگاه کشیدن گردن برای اعمال نیرو بر گردن و کشیدن آرام آن استفاده میشود. هدف از این فرایند، افزایش فضای بین مهرههای ستون فقرات در گردن و به خصوص فضای فورامین مخصوص عبور ریشههای عصب است. اگر اعمال کشیدگی گردن در مطب با کاهش نشانههای ناشی از رادیکولوپاتی گردن مواجه شود، میتواند از دستگاه خانگی کشیدن گردن نیز استفاده کرد. دیده شده که این روش با مزایای زیادی برای کاهش درد گردن همراه میشود.
شواهد کمی مبنی بر برتری یکی از روشهای درمان رادیکولوپاتی گردن بر دیگری وجود دارد. بخشی از این موضوع به این دلیل است که رادیکولوپاتی گردن، به خصوص اگر نشانههای کمی داشته باشد، به خودی خود از بین میرود. ترکیب روشهای درمانی مختلف در بسیاری از افراد، نتایج بهتری نسبت به بکارگیری یک روش به همراه میآورد. برای مثال تزریق اپیدورال استروئید در فضای گردنی میتواند با کاهش درد قابل توجهی همراه شود و زمینه تکمیل فرایند فیزیوتراپی و کاهش طولانی مدت درد را ایجاد میکند.
در صورتیکه نتوانید با استفاده از روشهای درمانی بدون جراحی به کاهش درد رادیکولوپاتی گردن دست پیدا کنید، یا پیشروی نشانههای نورولوژیک و ضعف و بیحسی دستانتان ادامه یابد، شاید لازم باشد که از روشهای جراحی زیر استفاده کنید:
جراحی فیوژن و دیسککتومی قدامی گردن
این جراحی از طریق یک برش کوچک در جلوی گردن انجام میشود که در آن دیسک ( که بیرون زده و یا آسیب دیده) برداشته میشود و برای حفظ ارتفاع طبیعی ستون فقرات و تأمین فضای کافی برای عبور اعصاب نخاعی، مهره های گردنی سطوح مختلف به هم جوش داده میشوند. این جراحی، رایج ترین روش استفاده برای کاهش نشانههای رادیکولوپاتی گردن به شمار میرود.
تعویض و جایگذاری دیسک با دیسک مصنوعی
در این جراحی به جای جوش دادن مهرهها، دیسک مشکل دار با یک دیسک مصنوعی جایگزین میشود. امتیاز این روش در مقایسه با روش فیوژن مهرهها، حفظ قابلیت حرکتی گردن در سطح اصلیاش است. نرخ موفقیت جراحی گردن برای کاهش بیحسی و درد دستان بالا است و این عدد در بعضی مقالات و گزارشات در بین 80 الی 90 درصد اعلام شده است. در این جراحی هم مثل هر جراحی دیگری، خطراتی وجود دارد که باید قبل از اجرای آن با جراحتان در میان بگذارید؛ بهعلاوه باید درباره تجربیات جراح و انتظاراتتان از هر جراح با او صحبت کنید.
سؤالات متداول
مشکلات ناشی از عدم درمان رادیکولوپاتی گردن چیست؟
عدم تشخیص یا درمان رادیکولوپاتی گردن میتواند به گردن درد شدیدی منجر شود که به سینه، دستان، پشت و شانهها نیز منتشر شود. این ضعف اندامها در طول زمان به صورت کند شدن واکنشها و نتیجتاً ناهماهنگی شدیدی منجر شود که زندگی روزمره فرد را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
بهترین داروی رادیکولوپاتی گردن چیست؟
معمولاً اولین درمانی که بعد از تشخیص رادیکولوپاتی گردن استفاده میشود، داروهای بدون نسخهای مثل استامینوفن یا ایبوپروفن، کمپرس سرد یا داروهای مسکن بدون نسخه است.
آیا میتوان از کمک متخصص کایروپراکتیک در درمان رادیکولوپاتی گردن استفاده کرد؟
یکی از موثرترین روشهای کاهش درد ناشی از رادیکولوپاتی گردن، برخورداری از کمکهای یک متخصص کایروپراکتیک است. متخصص کایروپراکتیک میتواند با اعمال فشار دستی و اصلاح شکل ستون فقرات، به افزایش تحرکات فرد منجر شود. کشیدن گردن، روش موثر دیگری برای درمان رادیکولوپاتی گردن به شمار میرود.
آیا رادیکولوپاتی گردن خودبهخود از بین میرود؟
رادیکولوپاتی یک مشکل موقتی است که در طول زمان و بدون درمان هم رفع میشود؛ گفتن اینکه عامل بروز درد چه خواهد بود، سخت است.
آیا رادیکولوپاتی گردن دائمی است؟
هر چه بیمار درمان رادیکولوپاتی را به تعویق بیندازد، احتمال دائمی شدن نشانهها و آسیب دیدگیها نیز بیشتر خواهد شد. در واقع عدم درمان موارد شدید رادیکولوپاتی گردن در طولانی مدت میتواند به فلج هم منجر شود.
آیا رادیکولوپاتی گردن بر مغز تأثیر میگذارد؟
اعصاب بیماران مبتلا به رادیکولوپاتی، پیامهای اشتباهی را به مغز میفرستند و زمانی که هیچ مشکلی وجود ندارد، فرد با احساس درد دستها، پاها یا یک طرف بدنشان مواجه میشوند.
آیا ماساژ برای رادیکولوپاتی گردن خوب است؟
ماساژ عضلات اطراف مهرههای گردنی و تیغه شانهها از طرف فیزیوتراپ میتواند بخشی از فرایند درمان باشد. این عمل به شل شدن عضلات، بهبود گردش جریان خون و نتیجتاً بهبود و کاهش درد منجر میشود.
آیا شل کنندههای عضلانی در کمک به رادیکولوپاتی گردن موثر هستند؟
از شل کنندههای عضلانی مثل فلکسریل یا اسکل اکسین برای درمان اسپاسم عضلانی ناشی از رادیکولوپاتی استفاده میشود. پایدارسازهای غشاء عصبی مثل نورونتین یا لیریکا به کاهش درد اعصاب فشرده شده عامل رادیکولوپاتی کمک میکند.
مدت زمان درمان رادیکولوپاتی گردن چقدر است؟
تقریباً بیش از 85 درصد موارد رادیکولوپاتی حاد گردن بدون نیاز به درمان و در بازه 8 تا 12 هفتهای نیز از بین میرود.
آیا رادیکولوپاتی میتواند منجر به از دست رفتن حافظه شود؟
مقاومت رادیکولوپاتی گردن به درمان و علائمی مانند کج خلقی، سرگیجه، مشکلات حافظه و چشم (که بعضی از آنها از جمله نشانه های درد منتشرشونده گردن هستند) میتواند برای خیلی از افراد آزاردهنده باشد.
