تورم پا، ساق پا و مچ پا به عنوان ورم محیطی نیز شناخته میشود که به تجمع مایعات در این قسمتهای بدن اشاره دارد. جمع شدن مایعات معمولاً دردناک نیست، مگر اینکه بر اثر بروز صدمه به وجود آمده باشد. تورم اغلب به دلیل جاذبه زمین در نواحی تحتانی بدن بیشتر دیده میشود. تورم پا، ساق پا و مچ پا بیشتر در افراد مسن شایع میباشد. این عارضه ممکن است در هر دو طرف بدن یا فقط در یک طرف ایجاد گردد و میتواند یک یا چند ناحیه در قسمت تحتانی بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
در حالی که تورم در پا، ساق و مچ پا معمولاً نشانگر بروز خطری جدی برای سلامتی نمیباشد؛ اما مهم است که بدانید چه زمانی به پزشک مراجعه کنید. تورم ممکن است گاهی اوقات بیانگر وجود یک مسئله جدیتر باشد که باید فوراً درمان شود.
علل شایع تورم پا، ساق پا و مچ پا
علل بالقوه بسیاری برای ایجاد تورم در پا، ساق و مچ پا وجود دارد. در اکثر موارد، تورم در نتیجه برخی از عوامل مرتبط با سبک زندگی بروز مییابد که عبارتند از:
داشتن اضافه وزن
بیش از حد بودن توده بدنی میتواند گردش خون را کاهش داده و باعث ایجاد مایعات در پا، ساق و مچ پا شود.
ایستادن یا نشستن طولانی مدت
وقتی عضلات غیرفعال باشند، نمیتوانند مایعات بدن را به سمت قلب پمپاژ کنند. ماندگاری آب و خون میتواند باعث تورم پاها شود.
عوارض جانبی داروها
ورم پا، ساق و مچ پا نیز میتواند هنگام مصرف داروهای خاص نظیر موارد زیر پیش آید:
- استروئیدها
- استروژن یا تستوسترون
- برخی از داروهای ضد افسردگی از جمله تری سایکلها (سه حلقهایها) و مهارکنندههای مونوآمین آکسیداز (MAOIs)
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، از جمله ایبوپروفن و آسپیرین
این نوع داروها میتوانند منجر به تجمع آب شده در نتیجه باعث تورم در پاها شوند.
اگر شک دارید که دارویتان باعث بروز تورم در اندامهای تحتانی شما میشود، حتما با پزشک خود صحبت کنید. تا زمانی که با پزشک خود صحبت نکردهاید، مصرف داروها را قطع نکنید.
علل دیگر
از دیگر دلایل احتمالی تورم پا، ساق پا و مچ پا میتوان به برخی شرایط پزشکی خاص یا تغییرات بدن نظیر موارد زیر اشاره کرد.
- تغییرات هورمونی طبیعی. نوسان سطح استروژن و پروژسترون میتواند باعث کاهش گردش خون در پاها و در نتیجه تورم شود. این تغییرات در سطح هورمون ممکن است در دوران بارداری و چرخه قاعدگی خانمها پیش بیاید.
- لخته خون در پا. لخته خون یک توده از خون است که در حالت جامد قرار دارد. هنگامی که لخته خون در یکی از رگهای پا تشکیل شود، میتواند جریان خون را ضعیف کند و منجر به تورم و ناراحتی شود.
- آسیبدیدگی یا عفونت. آسیبدیدگی یا عفونت پا، ساق و مچ پا باعث افزایش جریان خون در این ناحیه میگردد. این وضعیت خود را به صورت تورم نشان میدهد.
- نارسایی وریدی. این عارضه زمانی اتفاق میافتد که رگها قادر به پمپاژ خون به اندازه کافی نباشند. این امر باعث میشود خون در پاها جمع شود.
- پریکاردیت. این عارضه نوعی التهاب طولانی مدت در پریکاردیوم، یعنی غشای کیسه مانند اطراف قلب میباشد و باعث مشکلات تنفسی و تورم شدید و مزمن در پاها و مچ پا میشود.
- لنف ادم. لنف ادم که با نام انسداد مجاری لنفاوی نیز شناخته میشود باعث ایجاد انسداد در سیستم لنفاوی میگردد. این سیستم از گرههای لنفاوی و رگهای خونی که به حمل مایع در بدن کمک میکند، تشکیل شده است. بروز انسداد در سیستم لنفاوی باعث شده تا بافتها از مایع متورم شده و در نتیجه منجر به تورم بازوها و پاها گردد.
- پره اکلامپسی. این عارضه موجب فشار خون بالا در دوران بارداری میشود. افزایش فشار خون میتواند منجر به ضعیف شدن گردش خون و تورم در صورت، دستها و پاها گردد.
- سیروز. این وضعیت به زخم شدید کبد اشاره دارد، که اغلب در اثر سوء مصرف الکل یا عفونت (هپاتیت B یا C) ایجاد میشود. این عارضه میتواند باعث فشار خون بالا و گردش خون ضعیف در پا، ساق و مچ پا شود.
در چه زمانی جهت تورم پا، ساق و مچ پا باید به پزشک مراجعه نمود؟
هرچند بروز تورم در اندام تحتانی معمولاً جایی برای نگرانی ندارد؛ اما گاهی اوقات میتواند نشانهی وجود یک مسئله جدیتر باشد. در اینجا چند دستورالعمل کلی ارائه شده که میتواند به شما کمک کند تشخیص دهید که در چه زمانی تورم ایجاد شده نیاز به مراجعه به پزشک یا اورژانس دارد.
شما در صورت این حالات بایستی هر چه سریعتر یک قرار ملاقات با پزشکتان تعیین نمائید:
- دچار بیماری قلبی یا کلیوی هستید و تورم را تجربه میکنید.
- به بیماری کبد مبتلا هستید و درساق پاهایتان تورم را تجربه میکنید.
- نواحی متورم قرمز شدهاند و در هنگام لمس گرما احساس میکنید.
- دمای بدنتان بالاتر از حد طبیعی است.
- باردار هستید و تورم ناگهانی یا شدید را تجربه میکنید.
- شما درمانهای خانگی را امتحان کردهاید؛ اما مؤثر نبودهاند.
- تورم شما در حال بدتر شدن است.
در صورت تجربه هر یک از علائم زیر در کنار تورم پا، ساق و مچ پا بایستی فوراً به بیمارستان بروید:
- درد، فشار یا سفتی در ناحیه قفسه سینه
- سرگیجه
- گیجی
- احساس سبکی یا ضعف
- داشتن مشکل در تنفس یا تنگی نفس
در هنگام مراجعه باید انتظار چه چیزی را داشته باشید؟
در طی ملاقات، پزشک معاینه جسمی را انجام میدهد و در مورد علائمتان از شما سؤالاتی میپرسد. برای توضیح این نکات آماده باشید:
- در کدام نواحی متوجه بروز تورم شدهاید؟
- در چه زمانی از روز تورم شدیدتر میشود؟
- علائم دیگری که ممکن است در حال تجربهشان باشید.
- هر عاملی که به نظر میرسد تورم را بهتر یا بدتر میکند.
پزشک جهت کمک به تشخیص علت بروز تورم، ممکن است دستور به انجام یک یا چند آزمایش زیر را دهد:
- آزمایش خون، از جمله شمارش سلولهای خون، بررسی عملکرد کلیه و کبد و الکترولیتها برای ارزیابی اندامهای مختلف
- تصویربرداری اشعه ایکس جهت مشاهده استخوانها و سایر بافتها
- سونوگرافی برای بررسی اندامها، رگهای خونی و بافتها
- الکتروکاردیوگرام برای ارزیابی عملکرد قلب
چنانچه تورم شما به عادتی در سبک زندگی یا وقوع یک صدمه جزئی مربوط باشد، به احتمال زیاد پزشکتان درمانهای خانگی را به شما توصیه خواهد نمود. اگر تورم در نتیجه یک عارضه زمینهای بروز پیدا کرده باشد، پزشکتان ابتدا سعی خواهد کرد که آن وضعیت خاص را درمان کند.
تورم ممکن است با مصرف داروهای تجویزی نظیر داروهای ادرارآور کاهش یابد. با این حال، این داروها میتوانند عوارض جانبی ایجاد کنند و معمولاً تنها در صورتی که داروهای خانگی مؤثر نباشند استفاده میگردند.
درمان ورم مچ پا
درمان ورم پا، ساق و مچ پا در منزل
در صورت تورم مرتب پا، ساق پا و مچ پا، چندین روش خانگی وجود دارد که میتوانید آنها را در منزل امتحان نمائید. این روشها میتوانند به کاهش تورم در هنگام بروز کمک کنند:
- هر وقت دراز کشیدید، پاهایتان را بلند کنید. پاها باید تا حدی بلند شوند که بالاتر از سطح قلب باشند. ممکن است جهت راحتتر بودن، بخواهید یک بالش را در زیر پاهای خود قرار دهید.
- فعال بمانید و روی کشش و حرکت دادن پاها تمرکز کنید.
- میزان مصرف نمک که میتواند باعث افزایش مقدار مایعات در پاهای شما شود را کاهش دهید.
- از پوشیدن حلقههای کشدار یا هر نوع لباس تنگ در اطراف ران پای خود پرهیز نمائید.
- وزن بدن را در حالت سالم حفظ کنید.
- جوراب ساپورت ساق بلند یا جوراب فشاری بپوشید.
- حداقل هر ساعت یک بار بایستید یا حرکت کنید، مخصوصاً اگر مدت طولانی است که در یک وضعیت ثابت نشسته یا ایستادهاید.
فیزیوتراپی
هدف اصلی فیزیوتراپی اطمینان یافتن از بازگشت بیماران به وضعیت قبل از آسیبدیدگی علیرغم ایجاد الگوهای متنوع حرکتی جهت رفع تورم میباشد. پس بیایید به این بپردازیم که برنامه درمانتان ممکن است به چه شکل باشد.
مرحله اول: ارزیابی اولیه
در طی دو تا سه هفته اول درمان، فیزیوتراپیست شما با استفاده از روشهایی مانند یخ، جریان تداخلی (IFC) و سونوگرافی، درد و تورم را مورد هدف قرار میدهد. از آنجا که این مرحله زمانیست که مراقبت از شما بیشتر در دستور کار میباشد، تعداد دفعات درمان برای شروع تعیین میگردد.
مرحله دوم: درد، تورم و ورزش
ورزش یکی از مؤلفههای مهم توانبخشی مچ پای متورم است. در طول دوره درمانتان میتوانید انتظار انجام تمرینات مربوط به دامنه حرکتی از جمله پمپ مچ پا ( بالا و پایین کردن مچ پا) در کنار حرکت انگشتان پا به سمت داخل و بیرون را داشته باشید؛ اما این تمام کاری نیست که شما در طول برنامه ریکاوری مچ پای متورم خود انجام خواهید داد. هنگامی که دامنه حرکتی خود را به دست آوردید، تمرینات تقویتی خود را با تمرکز بر حرکات اصلی، تعادلی و آمادهسازی شروع میکنید.
مرحله سوم: بازیابی استقلال خود
از آنجا که دوره درمانتان بیشتر ورزش محور میشود و استقلال جسمیتان را دوباره به دست میآورید، در هفتههای آخر دوره درمانتان به آرامی کاهش مییابد. به طور کلی انتظار داشته باشید که ۸ تا ۱۲ هفته طول بکشد تا در مچ پای متورم خود احساس بهتر شدن کنید.
در نهایت، در اواخر دوره درمان، فیزیوتراپیستتان جهت بروز مجدد این عارضه در مورد فعالیتهای آتیتان از جمله فعالیتهایتان در محیط کار و فعالیتهای ورزشیتان مشاوره میدهد. همچنین ممکن است فیزیوتراپتان به دنبال بهبودی تورم مچ پایتان، با اصلاح فعالیتهایتان، استراحت فعال را به شما توصیه کند.
پیشگیری
همیشه نمیتوان از تورم پا، ساق پا و مچ پا پیشگیری نمود. با این وجود، جهت پیشگیری میتوانید اقداماتی را انجام دهید. برخی از استراتژیهای خوب عبارتند از:
- برای حفظ گردش خون در حالت خوب به طور منظم ورزش کنید. پزشکان برای بزرگسالان ۱۸ تا ۶۴ ساله، ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط یا ۷۵ دقیقه ورزش با شدت بالا را در هفته توصیه میکنند.
- از نشستن یا ایستادن طولانی مدت پرهیز کنید. چنانچه طولانی مدت مینشینید یا میایستید حتماً هر از گاهی بلند شوید یا حرکت کنید.
- میزان مصرف نمک خود را تنظیم کنید. پزشکان توصیه میکنند افراد بزرگسال نباید بیش از ۲۳۰۰ میلی گرم نمک در روز مصرف کنند.
