هالوکس ریجیدوس عارضهای است که سبب بروز درد و خشکی در قسمت انگشت شست پا میشود. دومین علت شایع در مفصل شست پا بعد از هالوکس والگوس می باشد از هر 40 نفر با سن بالای 50 سال یک نفر دچار این عارضه می شود.درد سبب دشواری در راه رفتن و حتی ایستادن میشود. معمولاً روشهای درمانی غیر جراحی مانند استفاده از کفش مناسب به رفع این عارضه کمک میکند. ولی در صورتی که درد ناشی از هالوکس ریجیدوس در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند، از جراحی برای درمان این عارضه استفاده میشود.
هالوکس ریجیدوس چیست؟
بروز التهاب مفاصل در قسمت پایه انگشت شست پا بسیار شایع میباشد. این مفصل متاتارسوفالانژیال نام دارد و بایستی در هر قدمی که برداشته میشود، خم شود. در صورت سفت و خشک شدن این مفصل، امکان دارد راه رفتن برای شخص دشوار شود.
در مفصل متاتارسوفالانژیال، انتهای استخوانها توسط غضروف مفصلی پوشیده شده است. آسیبدیدگی این غضروف، میتواند سبب ساییدگی انتهای استخوانها با یکدیگر شود. امکان دارد خار استخوانی در قسمت فوقانی استخوان تشکیل شود. این خار استخوانی میتواند از خم شدن شست پا در زمان راه رفتن جلوگیری کند. در این حالت عارضه هالوکس ریجیدوس ایجاد میشود.
هالوکس ریجیدوس معمولاً در بزرگسالان در سنین بین 30 تا 60 سالگی بروز میکند. ممکن است این عارضه در اثر جراحت وارد شده به انگشت شست پا و آسیبدیدگی غضروف مفصلی و یا به علت تفاوت در ساختار پا و افزایش فشار بر مفصل بروز کند.
علائم هالوکس ریجیدوس
- وجود درد در مفصل در زمان انجام فعالیت؛ خصوصاً در موقع فشار وارد کردن بر انگشت شست پا در زمان راه رفتن
- ورم در اطراف مفصل
- برآمدگی مانند انحراف شست یا پینه که بر روی قسمت فوقانی پا (مچ به پایین) تشکیل میشود.
- خشکی انگشت شست پا و عدم توانایی خم کردن انگشت
تشخیص هالوکس ریجیدوس
روند تشخیص این عارضه با بررسی سابقه آسیبدیدگی آغاز میشود. متخصص طب فیزیکی و توانبخشی یا متخصص ارتوپدی در ارتباط با محل و زمان ایجاد درد و حرکاتی که سبب تشدید یا تسکین درد میشوند سوالاتی را مطرح خواهد کرد. بروز هر گونه ورم یا ضعف در قسمت مچ پا به پایین و یا انگشت شست نیز بررسی میشود. چنانچه درد به صورت تدریجی ایجاد شده باشد و یا چنانچه درد در اثر آسیبدیدگی بروز کرده باشد، بایستی به متخصص اطلاع داده شود.
متخصص طب فیزیکی و توانبخشی یا متخصص ارتوپدی قسمتهای اطراف انگشت شست پا را جهت تعیین نقاط حساس به درد بررسی میکند. هرگونه ورم و قرمزی ایجاد شده نیز ارزیابی خواهند شد. سپس متخصص قدرت عضلات مچ پا به پایین و ساق پا را بررسی میکند. به این منظور از بیمار خواسته میشود که در مقابل انجام برخی از حرکات مقاومت کند و یا این که جهت ارزیابی حرکات انجام شده در مفصل انگشت شست و دیگر مفاصل پا و مچ پا، متخصص از بیمار میخواهد که عضلات پای خود را در حالت شل و آرام قرار دهد.
متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مواردی مانند نحوه ایستادن، راه رفتن، پریدن یا دویدن با سرعت آهسته را مورد بررسی قرار خواهد داد. همچنین کفشهای بیمار و میزان فرسودگی آنها نیز بررسی میشود.
تشخیص هالوکس ریجیدوس معمولاً پس از معاینه انجام خواهد شد؛ ولی امکان دارد به منظور تعیین میزان آسیبدیدگی و وجود خار استخوانی به استفاده از تصویربرداری با اشعه ایکس نیاز باشد. اشعه ایکس وضعیت سر استخوان متاتارس، میزان فضای مفصلی و تخریب غضروف را نشان میدهد. این اطلاعات به پزشک در تعیین روند درمان کمک میکنند. در صورتی که اشعه ایکس نشاندهنده مورد غیر طبیعی نباشد ولی پزشک احتمال دهد که آسیب یا ضایعه وجود داشته باشد، از ام آر آی یا سی تی اسکن استفاده میشود.
درمان بیماری هالوکس ریجیدوس
اقدامات مراقبتی
- استراحت فعال– بیمار بایستی فعالیتهای روزانه را ادامه دهد ولی باید از انجام فعالیتها و استفاده از کفشهایی که سبب تشدید عارضه میشوند، خودداری کند.
- استفاده از پک یخ– از پک یخ بایستی برای مدت حداکثر 20 دقیقه استفاده شود. یخ نباید به طور مستقیم بر روی پوست قرار گیرد چرا که میتواند سبب آسیبدیدگی پوست شود.
- کنترل وزن– وزن زیاد باعث میشود تا مفاصل تحت فشار بیش از حد قرار گیرند.
داروهای مُسکن و ضد التهابی مانند ایبوپروفن میتوانند سبب کاهش ورم و تسکین درد شوند. استفاده از پک سرد یا حمام متضاد (استفاده از آب سرد و گرم) نیز در کاهش التهاب و کنترل علائم برای مدت زمان کوتاه مؤثر است. ولی این موارد جهت جلوگیری از تشدید عارضه کافی نمیباشند. استفاده از کفش دارای فضای کافی در قسمت انگشتان سبب کاهش فشار وارد بر انگشت شست میشود و از به کار بردن کفشهای پاشنه بلند نیز بایستی خودداری شود. امکان دارد پزشک استفاده از کفشی که کف آن از استحکام زیادی برخوردار است را به بیمار توصیه کند. این نوع کفشها در زمان راه رفتن از پا محافظت میکنند و از خم شدن بیش از حد انگشت شست جلوگیری میکنند.
جهت درمان بیماری هالوکس ریجیدوس با حمام متضاد، از آب سرد و گرم به صورت متناوب جهت کاهش التهاب استفاده میشود. در این روش یک سطل حاوی آب گرم و سطل دیگر حاوی آب سرد به کار برده میشوند. بیمار بایستی پای خود را به مدت 30 ثانیه در آب سرد و بلافاصله برای مدت 30 ثانیه در آب گرم قرار دهد. این روند بایستی برای مدت 5 دقیقه ادامه داده شود و در نهایت بایستی با استفاده از آب سرد به اتمام برسد. از استفاده از آب بیش از حد سرد یا گرم بایستی خودداری شود.
فیزیوتراپی
مهمترین قسمت فیزیوتراپی ورزش درمانی و درمان دستی است و استفاده از دستگاههای پیچیده و مراجعه جلسات مکرر برای فیزیوتراپی ضرورتی ندارد.
جهت درمان بیمار هالوکس ریجیدوس امکان دارد از فیزیوتراپی استفاده شود. این روش سبب کاهش درد شده و معمولاً به همراه روشهای دیگر درمان عارضههای پا به کار برده میشود. در صورت عدم تأثیر روشهای درمانی، ممکن است از جراحی استفاده شود. درمان بیماری هالوکس ریجیدوس با استفاده از فیزیوتراپی شامل موارد زیر میباشد:
- درمان با موم پارافین
- برنامه ویژه حرکات کششی
- استفاده از ارتز
- الکتروتراپی
ماساژ
در این روش از تکنیکهای مختلف با به کارگیری فشار کافی در بافتهای سطحی بدن جهت دسترسی به ساختارهای عمیق استفاده میشود. ماساژ به منظور افزایش جریان خون، کاهش ورم، رفع اسپاسم عضلانی و بهبود روند ترمیم بافت به کار برده میشود.
درمان دستی
در روش درمان دستی، استفاده از حرکات ملایم بر روی مفاصل و بافتهای نرم سبب بازیابی دامنه حرکتی، روانسازی بافتها و تسکین درد میشود.
روش درمانی اولتراسوند
در این روش، امواج صوتی به بافتهای بدن منتقل شده و سبب تحریک واکنشهای شیمیایی بدن و بهبود روند ترمیم میشود. اولتراسوند باعث کاهش اسپاسم بافت، تسریع روند بهبود و تسکین درد میشود.
درمان به روش اینترفرنشیال
در روش اینترفرنشیال، جریان الکتریکی خفیف در بافتها ایجاد شده و جهت تاثیرات مختلف درمانی از فرکانسهای متفاوتی به این منظور استفاده میشود. این روش برای تسکین درد، تحریک عصب یا عضله، بهبود جریان خون و کاهش التهاب مورد استفاده قرار میگیرد.
آموزش نحوه صحیح راه رفتن
در صورتی که بیمار در راه رفتن یا تحمل وزن بر روی پا با مشکل مواجه باشد، نحوه صحیح راه رفتن به او آموزش داده میشود. امکان دارد روند آموزش شامل استفاده از ابزار کمکی جهت راه رفتن به صورت طبیعی و کاهش علائم بیماری باشد.
طب سوزنی
در روش طب سوزنی، سوزنهای مخصوصی وارد پوست شده و سبب افزایش یا کاهش جریان انرژی در بدن میشوند. این روش در تسکین درد و تسریع روند بهبود مؤثر میباشد.
تزریق دارو
امکان دارد جهت درمان بیماری هالوکس ریجیدوس، داروی استروئید و بیحسی موضعی و یا دارهای معروف به غضروف ساز از جنس هیالورونیک اسید به طور مستقیم در ساختار آسیبدیده تزریق شود. این روش در رفع التهاب و تسریع روند بهبود بسیار مؤثر است.
استفاده از باند و نوارهای درمانی
به منظور ایجاد محدودیت در انجام حرکات غیر طبیعی و جلوگیری از آسیبدیدگی بیشتر ممکن است از نوار مخصوص درمانی استفاده شود.
ورزش
ورزش مهمترین بخش از برنامه توانبخشی محسوب میشود. متخصص توانبخشی جهت آغاز برنامه ورزشی و همچنین چگونگی انجام تمارین ورزشی به بیمار کمک میکند.
درمان بیماری هالوکس ریجیدوس با جراحی
کیلکتومی
از روش جراحی کیلکتومی زمانی استفاده میشود که آسیبدیدگی خفیف یا متوسط باشد. در این روش خارهای استخوانی اطراف مفصل بین کف پا و انگشتان پا و همچنین بخشی از خود مفصل برداشته میشود؛ در این حالت برای انگشت شست فضای بیشتری جهت خم شدن فراهم میشود. امکان دارد در انگشت شست و ناحیه جراحی برای مدت چند ماه پس از جراحی ورم وجود داشته باشد. ممکن است برای مدت حداقل دو هفته پس از جراحی به استفاده از صندل با کفی چوبی نیاز باشد. این روش سبب بهبود بلندمدت در بیشتر بیماران میشود.
آرترودز
زمانی که آسیبدیدگی غضروف شدید باشد، از روش آرترودز استفاده میشود. در این روش غضروف آسیبدیده برداشته شده و جهت تثبیت مفصل در موقعیت مناسب از پین، صفحات مخصوص یا پیچ استفاده میشود. این نوع جراحی باعث میشود که بیمار نتواند انگشت شست خود را خم کند. با این حال آرترودز قابل اطمینانترین روش جهت کاهش درد در موارد آسیبدیدگی شدید میباشد. برای مدت شش هفته پس از جراحی پای بیمار در گچ قرار گرفته و سپس برای مدت شش هفته دیگر نیز بایستی از عصا استفاده شود. همچنین بیمار نباید از کفش پاشنه بلند استفاده کند.
آرتروپلاستی
از روش آرتروپلاستی در بیماران در سنین بالاتر استفاده میشود. در این روش، سطح مفاصل برداشته شده و مفصل مصنوعی در محل مورد نظر به کار برده میشود. این روش میتواند سبب تسکین درد و حفظ قابلیت حرکتی مفصل شود.
اصول طب فیزیکی و توانبخشی بعد از جراحی هالوکس ریجیدوس مهم است :مقاله بعدی را مطالعه فرمایید.
