سندرم پلیکا عارضه‌ای است که التهاب لایه پوشش‌دهنده داخل مفصل زانو، علت ابتلا به آن است.
سندرم پلیکا باعث زانودردی میشود که در اثر فعالیت، به‌ویژه بالا و پایین رفتن از پله‌ها تشدید میشود؛ همچنین سندرم پلیکا احساس ناپایداری و گاهی اوقات قفل کردن یا گرفتن را در زانو ایجاد می‌کند.
پلیکا به چین‌هایی کوچک در غشای سنوویال گفته میشود؛ پلیکا ساختار نازکی است که دور مفصل زانو را می‌گیرد و داخل مفصل زانو را پوشش می‌دهد. احتمال بروز یافتن سندرم پلیکا در هر یک از چهار پلیکای زانو وجود دارد؛ البته این عارضه در پلیکای داخلی بیش از همه شایع است.
پلیکای زانو زمانی تحریک میشود که پلیکا بین استخوان‌های زانو گیر بیفتد؛ گیرافتادگی پلیکا معمولاً پیامد آسیب دیدن زانو یا استفاده بیش از حد و نامناسب است.
پلیکا چیست و چه‌کار می‌کند؟
پلیکا اصطلاحی است که برای توصیف چین واقع در لایه پوشش‌دهنده مفصل زانو به کار برده میشود. لایه داخلی پوشش‌دهنده مفصل زانو چیزی بیشتر از یک آستین یا غلاف بافتی نیست. این غلاف بافتی از بافت سینوویال، یعنی ماده نازک لغزنده‌ای تشکیل میشود که تمام مفصل‌ها را می‌پوشاند. همان‌طور که خیاط چین‌هایی اضافی به پشت آستین بلوز می‌دهد تا حرکت بازوها محدود نشود، غلاف بافتی سینوویال نیز چین‌هایی دارد که اجازه می‌دهد استخوان‌های مفصل بدون محدودیت حرکت کند.
چهار چین سینوویال پلیکا در زانو وجود دارد، اما به نظر می‌رسد که فقط یک پلیکای زانو، یعنی پلیکای داخلی دردسرساز باشد. پلیکای داخلی به سر تحتانی کشکک زانو متصل است و در کنار زانو کشیده میشود تا به سر تحتانی استخوان ران در کنار مفصل زانو، در نزدیک‌ترین نقطه به زانوی دیگری متصل شود. اکثر ما (50 ـ 70 درصد) پلیکای میانی داریم، اما این پلیکا مشکلی را برای‌مان ایجاد نمی‌کند.
سندرم پلیکا چیست و دلایل ابتلا به آن کدام است؟
سندروم پلیکا زمانی بروز می‌یابد که پلیکای داخلی تحریک و ملتهب شود. التهاب پلیکا می‌تواند پیامد آسیب دیدن مستقیم زانو، استفاده نامناسب و بیش از حد، تکرار فعالیت‌ها یا مشکلات زمینه‌ای زانو باشد که بر انعطاف‌پذیری غشای سینوویال اثر می‌گذارد.
پلیکای زانو گاهی بین استخوان‌های زانو گیر می‌افتد و تحت فشار قرار می‌گیرد یا زیر استخوان ران (فمور) گیر کند. در این صورت پلیکای زانوی گیرافتاده، ملتهب و به تدریج ضخیمتر میشود و پلیکا در نهایت در صورت درمان نشدن سخت و غیرمنعطف میشود.
از علل معمول ابتلا به سندرم پلیکا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب‌دیدگی مستقیم: ضربه مستقیمی به زانو وارد میشود، برای مثال بیمار روی زانو زمین می‌خورد یا تصادف می‌کند و حین تصادف زانوی‌اش به داشبورد خودرو برخورد می‌کند.
- حرکات مکرر زانو: فعالیت‌هایی مانند دوچرخهسواری، دویدن یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها که مستلزم خم و صاف کردن مکرر زانو است، غالباً علت ابتلا به سندروم پلیکاست.
- افزایش ناگهانی فعالیت‌ها: اگر سطح ورزش را به سرعت بالا ببرید، بار بیش از حدی به پلیکای سینوویال وارد میشود و در نتیجه پلیکا ملتهب میشود.
- آسیب دیدن زانو: آسیب‌دیدگی‌های زانو، به‌ویژه پیچ خوردن، پارگی مینیسک یا هر صدمه‌ای که باعت خونریزی داخلی مفصل زانو شود.
- خمیدگی طولانی‌مدت: نشستن طولانی‌مدت یا خوابیدن با زانوهای خمیده غالباً به زانودرد همراه با سندرم پلیکا دامن می‌زند.
- بیماری‌های زمینه‌ای زانو مانند آرتروز، تحریک لایه چربی یا سینوویت.
- ضعف عضلانی: چون پلیکا به‌طور غیرمستقیم به عضله چهارسر متصل است، ضعف عضلات چهارسر نیروی وارد بر پلیکا را افزایش می‌دهد و به تحریک و التهاب پلیکا دامن می‌زند.
علائم سندروم پلیکا
علائم سندروم پلیکا گاهی ناگهان در پی آسیب‌دیدگی و گاهی به تدریج به دلیل استفاده بیش از حد و نامناسب از یک یا هر دو زانو بروز می‌یابد. علائم معمول سندرم پلیکا زانو عبارت است از:
- زانودرد: درد سندرم پلیکا معمولاً سنگین و عمیق است و تیز، تیرکشنده یا خنجری نیست. محل درد بستگی به این دارد که کدام پلیکا ملتهب شده باشد. درد ناشی از سندروم پلیکا غالباً شب‌ها به دلیل تجمع التهاب تشدید میشود.
- تشدید درد در اثر فعالیت: فعالیت‌هایی مانند بالا و پایین رفتن از پله‌ها، سرپا نشستن و نشستن و بلند شدن از روی صندلی که مستلزم خم و صاف کردن زانو است، درد سندروم پلیکا را شدیدتر می‌کند.
- تق تق صدا دادن یا صدای از جا درآمدن زانو: زانو هنگام خم و صاف شدن صدا می‌دهد.
- قفل کردن زانو: بیمار گاهی احساس می‌کند که زانویش قفل کرده یا گیر کرده است. زانو معمولاً وقتی پس از مدتی از روی صندلی بلند می‌شوید، قفل می‌کند.
- ناپایداری زانو: بیماران مبتلا به سندرم پلیکا غالباً از خالی کردن زانو، به‌ویژه هنگام راه رفتن روی سراشیبی یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها شکایت دارند.
- ورم: ممکن است ورمی موضعی در پلیکای زانو و یا ناحیه دورش وجود داشته باشد.
- کاهش حرکت زانو: وقتی پلیکای سینوویال ضخیم میشود، انعطاف‌پذیری‌اش را از دست می‌دهد و درنتیجه حرکات زانو محدود میشود.
تشخیص سندروم پلیکا زانو
فرایند تشخیص سندروم پلیکا زانو با معاینه بالینی شروع میشود. پزشک آزمایش‌هایی را برای تشخیص افتراقی و رد دیگر دلایل احتمالی زانودرد انجام می‌دهد؛ مشکلات زیر نیز می‌تواند علت زانودرد باشد:
- پارگی مینیسک؛
- تاندونیت و
- آسیب دیدن استخوان.
حتماً پزشک را از ورزش‌ها یا برنامه تمرینی معمولتان مطلع کنید و سابقه آسیب‌دیدگی‌ها یا تصادف‌های جدید را نیز به پزشک معالجتان اطلاع بدهید.
از تکنیک‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی یا MRI غالباً در ابتدا استفاده نمی‌شود. چنانچه درد مداوم باشد، پزشک دستور می‌دهد که MRI برای کمک به تعیین منشأ درد انجام شود.
زمان مراجعه به پزشک
چنانچه علائم درد و ورم وجود داشت یا دامنه حرکتی زانو کاهش یافته بود، از پزشک وقت بگیرید. پزشک سندرم پلیکا را تشخیص می‌دهد و طرح درمان شخصی‌سازی‌شده‌ای را برای برطرف کردن نیازهای‌تان تهیه می‌کند.
درمان سندروم پلیکا زانو
درمان سندرم پلیکا بر کاهش التهاب چین‌های سینوویال متمرکز است. اکثر بیماران مبتلا به سندرم پلیکا ظرف 6 ـ 8 هفته با انجام یک دوره درمان فیزیوتراپی بهتر می‌شوند و به جراحی نیاز پیدا نمی‌کنند.
برای درمان سندرم پلیکا معمولاً از ترکیبی از روش‌های زیر بهره گرفته میشود.
استراحت
باید به زانو استراحت بدهید و فعالیتهای تشدیدکننده درد مانند دوچرخهسواری و دو را انجام ندهید تا سندرم پلیکا برطرف شود.
استفاده از یخ یا کمپرس سرد
گذاشتن یخ روی زانو به کاهش درد و التهاب کمک می‌کند. یخ را برای مدتی بسیار طولانی روی زانو نگذارید. کمپرس سرد را هر سه ساعت یک‌بار، به مدت 15 دقیقه روی زانو بگذارید.
فیزیوتراپی
احتمالاً پزشک فیزیوتراپی را توصیه می‌کند. بیمار و متخصص فیزیوتراپی با همفکری یکدیگر طرح درمانی را برای دستیابی به اهداف خاص تهیه می‌کنند. به این منظور فیزیوتراپیست راهبردهای درمان را در یکی از حوزه‌ها یا تمام حوزه‌های زیر انتخاب می‌کند:
تقویت عضلات چهارسر
پلیکا داخلی به‌طور غیرمستقیم به عضله چهارسر متصل است، عضله چهارسر یکی از عضلات بزرگ ران است. اگر عضله چهارسر ران ضعیف بشود، احتمال تحریک شدن پلیکا بیشتر میشود.
انجام دادن حرکات زیر به تقویت عضلات چهارسر ران کمک می‌کند:
- حرکات منقبض‌کننده عضله چهارسر؛
- بالا بردن پا در حالت صاف؛
- پرس پا و
- مینی اسکات.
همچنین می‌توانید شنا، دوچرخهسواری، پیاده‌روی یا استفاده از دستگاه اسکی فضایی را امتحان کنید.
کشش عضله همسترینگ
عضلات همسترینگ به گروهی از عضلات گفته میشود که پشت ران از لگن تا ساق پا کشیده شده است. برای خم کردن زانو از این عضلات استفاده می‌کنید. اگر عضلات همسترینگ خشک باشد، فشار مضاعفی به جلوی زانو، یعنی محل قرارگیری پلیکا وارد میشود.
متخصص فیزیوتراپی چند حرکت کششی را به شما آموزش می‌دهد که برای شل کردن عضلات همسترینگ مفید است. اکثر این نرمش‌ها را می‌توانید در حالت نشسته یا ایستاده انجام بدهید. وقتی حرکات کششی را یاد گرفتید، سعی کنید حرکات را چند بار در روز انجام بدهید تا عضلات همچنان شل بماند.
درمان دستی
فیزیوتراپیست درمان‌های دستی را برای حرکت دادن عضله‌ها و مفصل‌ها انجام می‌دهد تا قدرت و حرکت، به‌ویژه در زانو و مفصل ران بهبود یابد. این تکنیک‌ها غالباً ناحیه‌هایی را هدف می‌گیرد که درمانشان برای بیمار دشوار است.
دیاترمی موج‌کوتاه
متخصص فیزیوتراپی برای درمان سندرم پلیکا زانو از دیاترمی موج‌کوتاه بهره می‌گیرد. دیاترمی موج‌کوتاه یک مدالیته حرارتی عمقی است که در آن از گرما برای تسکین درد استفاده میشود. این روش خون‌رسانی را به عضلات هدف بهبود می‌دهد و به زدودن پسماندها کمک می‌کند.
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست یک مدالیته الکتریکی است که از طریق تعدیل درد، موجب تسکین درد میشود.
اولتراسوندتراپی
اولتراسوند مدالیته‌ای درمانی است که حرارتی عمقی را از طریق تولید کردن امواج صوتی تولید می‌کند. از مزایای اولتراسوند می‌توان به میکروماساژ بافت نرم، افزایش انعطاف‌پذیری، بهبود فرایند التیام بافت و بهبود خون‌رسانی موضعی در ناحیه درمان و در نهایت تسکین درد اشاره کرد.
تزریق کورتیکواستروئید
اگر التهاب ورزش کردن را سخت کرده باشد، پزشک کورتیکواستروئید را در زانو تزریق می‌کند. ممکن است درد در اثر تزریق کاملاً آرام شود، البته انجام دادن نرمش‌های کششی و حرکات ورزشی معمول همچنان مهم است. اگر ورزش نکنید، درد پس از از بین رفتن اثر کورتیکواستروئید عود خواهد کرد.
جراحی
اگر هیچ کدام از درمان‌های غیرجراحی نتوانسته باشد علائم را تسکین بدهد، جراحی توصیه میشود. معمولاً از آرتروسکوپ برای برداشتن پلیکا استفاده میشود. جراح دوربین کوچکی را از طریق برشی نیم سانتی‌متری وارد مفصل زانو می‌کند. وقتی جراح پلیکا را با آرتروسکوپ یافت، ابزار کوچکی را از راه یک برش نیم سانتی‌متری دیگر وارد مفصل می‌کند، سپس بافت پلیکا را می‌برد و برمی‌دارد. ناحیهای که پلیکا از آن برداشته میشود، التیام می‌یابد و بافت همبند جای زخمی به‌جای پلیکا ایجاد میشود. تاکنون گزارش نشده است که نداشتن پلیکا باعث بروز مشکل شود.
بهبود یافتن سندروم پلیکا
بهبود سندرم پلیکا به عامل‌های متعددی مانند سن، مدت زمان استمرار علائم، پلیکای درگیر، پشتکار در انجام دادن درمان فیزیوتراپی و ابتلای هم‌زمان به دیگر مشکلات زانو بستگی دارد.
بهترین نتایج معمولاً برای بیماران جوان‌تری به دست می‌آید که فقط علائم سندرم پلیکا را برای مدتی کوتاه داشته‌اند.
پرسش‌های متداول
بهبودی سندرم پلیکا چقدر طول میکشد؟
اگر درمان غیرجراحی باشد، انتظار میرود که بتوانید فعالیتهای معمول را ظرف چهار تا شش هفته ازسربگیرید. در این مدت می‌توانید از متخصص فیزیوتراپی کمک بگیرید. درمان شامل حرکات کششی و تقویتی پا میشود.
در صورت ابتلا به سندرم پلیکا میتوانم بدوم؟
هر فعالیتی مانند زانو زدن، دویدن یا دوچرخهسواری که باعث تحریک شدن پلیکای داخلی و ابتلا به سندرم پلیکا شود، ممنوع است.
چه زمانی جراحی ضرورت می‌یابد؟
اگر درد سندرم پلیکا پس از چند هفته درمان فیزیوتراپی بهبود نیابد، جراحی آرتروسکوپی ضرورت می‌یابد.
سندرم پلیکا چقدر شایع است؟
بنا به نظر بسیاری از کارشناسان، تقریباً 10 درصد مردم در طول عمرشان به سندروم پلیکا مبتلا می‌شوند. بااین‌حال عموم متخصصین معتقداند که سندرم پلیکا در بسیاری از موارد تشخیص داده نمی‌شود، چون علائم این عارضه مشابه دیگر مشکلات زانو است.
آیا می‌توان از این آسیب‌دیدگی یا عارضه پیشگیری کرد؟
حفظ حرکت مناسب اندام‌های تحتانی (پا، مچ پا و پایین پا)، قوی نگه داشتن عضلات و توجه ویژه به برنامه ورزشی روزانه ـ به‌خصوص تغییر در نوع و شدت حرکات ورزشی ـ از بهترین روش‌ها برای پیشگیری از سندروم پلیکا به شمار می‌آید. البته برخی بیماران دچار ناهنجاری‌های ساختاری زانو بیشتر مستعد ابتلا به سندرم پلیکا هستند.
دوران نقاهت پس از جراحی پلیکا چقدر طول میکشد؟
دوران نقاهت اکثر بیماران شش هفته طول میکشد. البته بسته به شدت عارضه ممکن است دوران بهبود طولانی‌تر هم بشود.
