تورتیکولی (به معنای کجی گردن) نوعی بیماری است که در آن عضلهای که از استخوان سینه و استخوان ترقوه به سمت بالا و به سمت پشت گردن میرود، سفت، ضعیف یا ضخیم میشود و این مسئله باعث میشود که چانه به سمت یک شانه انحراف پیدا کند، درحالیکه سر به سمت شانهی سمت دیگر متمایل میشود. شایعترین شکل این بیماری، تورتیکولی عضلانی مادرزادی (CMT) است که نوزادان را درگیر میکند و بهطورکلی در 2 ماه اول زندگی مشاهده میشود. تورتیکولی در بزرگسالان نیز ممکن است رخ دهد. انحراف و کج بودنِ سر در کودکان یا بزرگسالان نیز میتواند با علائم دیگری از بیماریهای جدی همراه باشد.
اگر همراه با کجی سر و گردن، علائمی مانند مشکل در تنفس یا مشکل در بلع، ضعف در دستها یا پاها، اختلال در تکلم، مشکل در راه رفتن، احساس گزگز یا بیحسی در دستها یا پاها، یا بیاختیاری ادرار یا مدفوع نیز مشاهده شود، باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.
تورتیکولی چیست؟
تورتیکولی به دلیل انقباض و ضعف عضلات گردن، شیب و یا چرخش سر به وجود میآید. این اتفاق زمانی رخ میدهد که عضلهای که به سمت بالا و به سمت پشت گردن میچرخد (عضله استرنوکلئیدوماستوئید) سفت، ضعیف یا ضخیم میشود. پنج حالت از این عارضه وجود دارد:
- تورتیکولی عضلانی مادرزادی (CMT) شایعترین شکل این بیماری است. این مسئله در نوزادان دیده شده و بهطورکلی در 2 ماه اول زندگی تشخیص داده میشود. تورتیکولی عضلانی مادرزادی اغلب به دلیل ضربه در هنگام تولد یا به دلیل خوابیدن یا باقی ماندن نوزاد در یک موقعیت برای مدت طولانی به وجود میآید.
- تورتیکولی پوسچرال وضعیتی است که انحراف و کجی سر کودک هرازگاهی رخ میدهد. این وضعیت در 5 ماه اول زندگی کودک تشخیص داده میشود و اغلب در نتیجه قرار نگرفتن سر کودک در موقعیتهای مختلف است، مثلاً وقتی که کودک برای مدت زمان طولانی و به طور مداوم در صندلی ماشین یا هر نوع “کریر” دیگری قرار میگیرد.
- تورتیکولی چشم به دلیل مشکل بینایی در یک چشم ایجاد میشود و باعث میشود فرد سر خود را کج کند تا بهتر ببیند.
- تورتیکولی اسپاسمودیک (کجی گردن) در کودکان بزرگتر و بزرگسالان اتفاق میافتد. این مشکل میتواند در اثر عفونت، التهاب، ضربه، یا عوارض جانبی ناشی از مصرف برخی از داروها مانند آمفتامینها ایجاد شود.
- تورتیکولی حاد هنگامی اتفاق میافتد که کودک یا فرد بزرگسال گردن خود را خیلی خم کرده یا بپیچاند، یا نوعی ضربه به گردن او وارد شده باشد. در چنین شرایطی، با حرکت دادن سر از یک طرف به طرف دیگر یا بالا و پایین، درد شدید ممکن است احساس شود. هنگام دست زدن به گردن، عضله آن بسیار حساس میشود.
ناهنجاریهای مرتبط با بروز تورتیکولی
ناهنجاریهایی که ممکن است در ایجاد تورتیکولی ارتباط داشته باشند، عبارتند از:
- ناهنجاریهای استخوانی که از تراز نامناسب ستون فقرات ناحیهی گردنی (در مهرههای C1-C2) و در صورت آسیب دیدن رباطها به دلیل عفونت به وجود میآیند. انواع عفونتهایی که میتوانند باعث این بیماری شوند شامل عفونتهای شدید تنفسی فوقانی، عفونت گوش یا عفونتهای سینوسی؛ آدنیت گردن؛ آبسه سر و گردن هستند. هر فرآیند التهابی که باعث تحریک عضلات، اعصاب یا مهرهها شود – از جمله جراحی یا ضربه – میتواند اسپاسم رفلکسی در گردن ایجاد کرده و منجر به ایجاد وضعیت تورتیکولی شود.
- ناهنجاریهای نوروژنیک، مانند تومور نخاعی یا بیماریهای پیشرونده نخاع که میتواند باعث تورتیکولی حاد، معمولاً در کودکان بزرگتر شود. این کودکان ممکن است دچار سردرد، استفراغ و علائم عصبی مثبت مانند ضعف اندام (در یک طرف یا در هر دو طرف) و مشکلات گفتاری شوند. در صورت بروز هر یک از این علائم باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.
تورتیکولی ممکن است منجر به مشکلات دیگری نیز شود، مانند:
- صاف شدن پشت سر و جمجمه (پلاژیوسفالی یا براکیسفالی) در نوزادان.
- حرکت کردنی که بدن به یک طرف متمایل میشود و بر دستها، بالاتنه و باسن تأثیر میگذارد. این میتواند منجر به عدم تعادل در نیرو شود، مانند بالا رفتن یک شانه و خم شدن بالاتنه به یک طرف. این الگوی حرکت میتواند منجر به تأخیر در رشد حرکات درشت شود.
- دیسپلازی مفصل لگن.
- اسکولیوز (انحنای طرفی ستون فقرات)
- توانایی محدود در چرخاندن سر برای دیدن، شنیدن و تعامل با محیط اطراف که میتواند منجر به تأخیر در رشد شناختی فرد نیز شود.
- تأخیر در آگاهی از بدن یا عدم خودآگاهی و تعامل.
- مشکل در حفظ تعادل.
- تغییرات نامتقارن در بینایی
علائم و نشانهها
در نوزاد، کودک یا بزرگسال مبتلا به تورتیکولی، سر ممکن است به سمت یک طرف بدن کج شود ولی به طرف دیگر بدن بچرخد، زیرا تلاش برای صاف کردن گردن دشوار یا دردناک است. به طور مثال، اگر عضله سمت چپ گردن کوتاه، ضعیف یا در حالت اسپاسم باشد، سر ممکن است به سمت شانه چپ متمایل شده و به سمت راست بچرخد.
ممکن است گرفتگی در گردن وجود داشته باشد یا در عضله گردن تودهای قابلتوجه دیده شود که تومور کاذب نامیده میشود. بسته به نوع تورتیکولی، ممکن است درد وجود داشته باشد یا نداشته باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهدهی شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- درد بدتر شده باشد.
- درد در طی یک هفته یا بیشتر کاهش نیافته است.
- بیحسی، گزگز یا سوزن سوزن شدن در دستها یا پاها احساس میشود.
- مشکلاتی در عملکرد مثانه یا رودهتان به وجود آمده است، تب و همچنین گردن درد دارید.
تورتیکولی چگونه تشخیص داده میشود؟
بهطورکلی تورتیکولی در بزرگسالان، توسط پزشک تشخیص داده میشود. درمانگران مجرب در زمینهی بیماریهای اطفال میتوانند تشخیص دهند که تورتیکولی عضلانی مادرزادی و تورتیکولی موضعی در نوزادان و کودکان نیاز به درمان دارد. با این حال در بیشتر جاها، ارائهی نسخه ارجاع پزشک متخصص برای درمان توسط درمانگر الزامی است.
پس از مشخص شدن نوع تورتیکولی، درمانگر میتواند درمان را شروع کند. در بیشتر موارد، تورتیکولی یک مشکل عضلانی است و فیزیوتراپیست ها هم که متخصص مشکلات اسکلت عضلانی هستند.
درمان تورتیکولی
درمانهای خانگی
برخی از روشهای درمان خانگی که پزشکان توصیه میکنند، عبارتند از:
- قرارگیری بدن در وضعیت مناسب (پوسچر مناسب): کنترل منظم وضعیت قرارگیری بدن میتواند به این شرایط کمک کند. همیشه مراقب باشید که وضعیت نشستن شما در محل کار یا پشت میز کامپیوتر نادرست نباشد. حواستان باشد که سر به جلو خم نشود و همچنین هنگام نشستن و کار کردن پشتتان خمیده نباشد. باید مراقب باشید که به حالت صاف نشسته باشید. یوگا، پیلاتس و تکنیک الکساندر، همه اینها میتوانند وضعیت گردن را بهبود ببخشند اما ارزش واقعی آنها در درمان درد گردن هنوز مشخص نیست.
- بالش سفت و محافظ. به نظر میرسد که استفاده از چنین بالشی میتواند به برخی افراد در هنگام خواب کمک کند. سعی کنید بیشتر از یک بالش استفاده نکنید.
- کیسههای آب گرم. این کیسهها میتوانند به شل کردن سفتی عضلات آسیب دیده کمک کنند و برای برخی از افراد مفید هستند.
به یاد داشته باشید: گردن بندهای طبی نرم دیگر توصیه نمیشوند زیرا در واقع میتوانند باعث بدتر شدن و افزایش گرفتگی در گردن شوند.
گردن خود را ورزش دهید و تحرک داشته باشید
هدف از ورزش دادن گردن این است که گردن خود را تا حد ممکن در حالت عادی حفظ کنید. در ابتدا ممکن است درد خیلی بدی را احساس کنید و شاید لازم باشد برای یک روز یا بیشتر استراحت کنید. با این حال، به محض اینکه دیدید که گردن را میتوانید ورزش دهید، به آرامی ورزش کنید. نباید اجازه دهید گردنتان خشک و سفت شود.
به تدریج سعی کنید دامنه حرکات گردن را افزایش دهید. هر چند ساعت به آرامی گردن خود را در جهتهای مختلف حرکت بدهید. این کار را چند بار در روز انجام دهید. تا آنجا که ممکن است، با فعالیتهای عادی ادامه دهید. نگران نباشید، با حرکت دادن گردن، آسیب نخواهید دید.
تا زمانی که بتوانید گردن خود را آزادانه و بدون هیچ دردی حرکت دهید، باید از رانندگی کردن خودداری کنید.
داروها
داروهای مسکن اغلب برای این شرایط مفید هستند.
- پاراستامول اغلب قدرت کامل و کافی برای کنترل درد دارد. دوز مصرفی این دارو، برای فرد بزرگسال، دو قرص 500 میلیگرم، چهار بار در روز است.
- داروهای مسکن ضدالتهابی. برخی افراد درمییابند که این داروها بهتر از پاراستامول عمل میکنند. آنها را میتوان بهتنهایی و یا همراه با پاراستامول مصرف کرد. یکی از این داروها ایبوپروفن است که میتوانید از داروخانهها یا با نسخه پزشک تهیه کنید. انواع دیگر آنها مانند دیکلوفناک یا ناپروکسن نیاز به نسخه پزشک دارند. برخی از افراد مبتلا به زخم معده، آسم، فشار خون بالا، نارسایی کلیوی یا نارسایی قلبی ممکن است قادر به مصرف مسکنهای ضدالتهابی نباشند.
- اگر داروهای ضدالتهابی برای فردی مناسب نباشند یا به خوبی اثر نکنند، یک داروی مسکن قویتر مانند کدئین میتواند گزینهای مناسب باشد. کدئین اغلب بهاضافهی پاراستامول مصرف میشود. یبوست از عوارض شایع مصرف کدئین است. برای جلوگیری از یبوست، مقدار زیادی آب یا هر نوشیدنی همراه با آن بنوشید و غذاهایی با فیبر فراوان بخورید.
- اگر گرفتگی عضلات گردنتان شدید باشد، گاهی اوقات یک داروی شل کننده عضلات مانند دیازپام برای شما تجویز میشود.
یک متخصص فیزیوتراپیست چه کمکی میتواند به شما در این شرایط کند؟
صرفنظر از سن بیمار، فیزیوتراپی درمان اصلی و اولیه برای همه انواع تورتیکولی به شمار میآید. فیزیوتراپیستها درمانهایی را برای رفع آسیبهای ناشی از تورتیکولی ارائه میدهند. درمان زودهنگام و به موقع این بیماری، میتواند بهترین نتایج را به همراه داشته باشد. در صورت عدم درمان، تورتیکولی ممکن است به یک شرایط دائمی تبدیل شود.
فیزیوتراپیست برای درمان این شرایط در کودک یا یک بیمار بزرگسال، جهت رشد و دستیابی به اهداف چندجانبهای کار خواهد کرد. این متخصصان یک برنامه درمانی منحصربهفردی را برای هر بیمار طراحی میکنند تا:
- عضلات گردن تقویت شود.
- عدم تعادل عضلات اصلاح شود.
- بیمار بتواند بدون درد حرکات را انجام دهد. (افزایش دامنه حرکتی)
- کنترل و تقارن در وضعیت قرارگیری بدن بهبود یابد.
- با کاهش تنش عضلانی، تراز بدن نیز بهبود یابد.
این اهداف ممکن است از طریق روشهای زیر به دست آیند:
- کشش آرام عضلات گردن و پشت
- تقویت عضلات گردن و پشت
- ماساژ ناحیه آسیب دیده
- راهنمایی والدین برای قرار دادن نوزادان در موقعیت صحیح
- استفاده از نوارچسبهای مخصوص طبی برای کشیده کردن عضلات برای تسهیل در انجام حرکات کششی
- یک برنامه تمرینی در منزل برای ادامه برنامهی توانبخشی در خانه
آیا میتوان از بروز تورتیکولی جلوگیری کرد؟
برای کاهش احتمال برگشت وضعیت تورتیکولی و درد گردن در آینده، میتوانید کارهای زیر را امتحان کنید:
- با ورزشهای کششی ملایم، مانند ورزشهایی که در فعالیتهایی همچون یوگا یا پیلاتس انجام میشوند، وضعیت بدن خود را بهبود ببخشید.
- فضای کار خود را طوری تنظیم کنید که میز و صندلی شما متناسب با نیاز و شرایط شما باشد. اگر متوجه شدید که زانوها و باسنتان در یک سطح نیستند و کف پاهایتان صاف روی زمین قرار نمیگیرند، میتوانید یک زیر پایی درخواست یا برای خود تهیه کنید. همچنین شاید لازم باشد که وسایلی را که مرتباً از آنها استفاده میکنید، به خودتان نزدیکتر کنید تا برای کشیدن دستتان به طرف آن وسایل، بدنتان را زیاد کش و قوس ندهید و یا بیش از حد خودتان را به سمت آنها نکشید.
- هنگام خوابیدن، با یک بالش مناسب و طبی از گردن خود محافظت کنید و فقط یک بالش زیر سرتان باشد.
- با تنظیم پشت سری صندلی اتومبیل اطمینان حاصل کنید که گردن شما در اتومبیل به خوبی محافظت میشود به طوری که حداقل در سطح چشم باشد و تا حد ممکن به پشت سرتان نزدیک باشد. اگر نمیتوانید سر خود را به درستی بچرخانید رانندگی نکنید.
