آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی، یک بیماری خود ایمنی طولانی‌مدت، پیش‌رونده و ناتوان‌کننده است که باعث التهاب، تورم و درد در مفاصل و سایر اندام‌های بدن می‌شود. آرتریت روماتوئید (RA) معمولاً ابتدا دست و پا را درگیر می‌کند، اما ممکن است در هر مفصلی از بدن ایجاد شود. این بیماری معمولاً مفاصل یکسانی را در دو طرف بدن درگیر می‌کند.
علامت شایع این بیماری شامل خشکی مفاصل می‌باشد، خصوصاً هنگام برخاستن از رختخواب در هنگام صبح یا پس از مدتی نشستن. بعضی از افراد غالباً احساس خستگی و احساس ناخوشی عمومی را تجربه می‌کنند. در صورت ابتلا به آرتریت روماتوئید، فیزیوتراپی و کاردرمانی می‌تواند مزایای زیادی را برای شما به همراه داشته باشد. این درمان‌ها، اغلب بخشی از برنامه درمانی برای آرتریت روماتوئید هستند.
آرتریت روماتوئید چیست؟
آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است. همچنین یک بیماری سیستمیک است، به این معنی که کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن افراد، بافت‌های سالم بدن را به عنوان عوامل خارجی مهاجم اشتباه می‌گیرد. با پاسخ سیستم ایمنی بدن در برابر این عوامل، التهاب در بافت یا اندام مورد هدف رخ می‌دهد. در مورد آرتریت روماتوئید، این اندام‌ها می‌توانند مفاصل، ریه‌ها، چشم‌ها و یا قلب باشند.
علائم
علائم روماتیسم مفصلی شامل موارد زیر می‌باشند:
- درد، تورم و خشکی در بیش از یک مفصل
- درگیری دو مفصل متقارن
- تغییر شکل مفصل
- عدم ثبات در هنگام راه رفتن
- احساس ناخوشی عمومی
- تب
- از دست دادن عملکرد و تحرک
- کاهش وزن
- ضعف
ابن علائم معمولاً مفاصل یکسان را در دو طرف بدن تحت تأثیر قرار می‌دهند. علائم این بیماری بیشتر به‌صورت کم و زیاد شدنی هستند. در طول یک دوره‌ی بهبودی، این علائم ممکن است از بین بروند، یا خفیف باشند. اگرچه در هنگام شدت گرفتن بیماری، علائم ممکن است شدید شوند.
علت
هنوز هیچ‌کس نمی‌داند چه چیزی باعث ایجاد اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شود. به نظر می‌رسد که در برخی از افراد، یک سری عوامل ژنتیکی وجود دارد که احتمال بروز این اختلال را بیشتر می‌کند. یک نظریه‌ای که دراین‌باره وجود دارد این است که در افرادی که این ویژگی ژنتیکی را دارند، باکتری یا یک ویروس باعث بروز روماتیسم مفصلی در آن‌ها می‌شود.
در بیماری آرتریت روماتوئید، آنتی بادی‌های سیستم ایمنی به سینوویوم که همان پوشش صاف و صیقلی روی مفصل است حمله می‌کنند. وقتی این اتفاق می‌افتد، درد و التهاب ایجاد می‌شود.
التهاب باعث ضخیم شدن پوشش سینوویوم می‌شود. در نهایت، اگر درمانی برای آن انجام نشود، می‌تواند به غضروف (بافت همبندی که سطح انتهایی استخوان‌ها را می‌پوشاند و حالت ضربه‌گیر به آن‌ها می‌دهد) حمله کند و آن را از بین ببرد.
تاندون‌ها و رباط‌هایی که مفصل را به هم نزدیک می‌کنند نیز می‌توانند ضعیف و کشیده شوند. در نهایت مفصل شکل و پیکربندی خود را از دست می‌دهد. این آسیب می‌تواند بسیار شدید باشد.
عوامل خطر
افرادی که در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آرتریت روماتوئید قرار دارند، ممکن است کسانی باشند که:
- 60 سال به بالا سن دارند.
- زن هستند.
- دارای صفات ژنتیکی خاصی هستند.
- تابه‌حال زایمانی نداشته‌اند.
- دچار چاقی هستند.
- دخانیات مصرف می‌کنند یا والدین آن‌ها وقتی که آن‌ها کودک بودند، سیگار می‌کشیدند.
عوارض مشکلات ناشی از این بیماری
افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید، بیشتر در معرض خطر ابتلا به برخی از بیماری‌های دیگر هستند، از جمله:
- بیماری قلبی
- چاقی
افرادی که همراه با آرتریت روماتوئید، چاق هم هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت و فشار خون قرار دارند. آسیب مفصلی که با بیماری آرتریت روماتوئید ایجاد می‌شود، انجام فعالیت‌های روزمره را برای فرد دشوار می‌کند. آرتریت روماتوئید همچنین می‌تواند غیر قابل پیش بینی باشد و غالباً فرد نمی‌داند که چه زمان علائم آن شدید و چه زمان خفیف می‌شود.
این عدم اطمینان می‌تواند منجر به بروز موارد زیر شود:
- افسردگی، اضطراب و استرس
- مشکلات شغلی
همچنین خطر ابتلا به شرایط و بیماری‌های زیر نیز بیشتر خواهد بود:
سندرم تونل کارپال
این نوعی آسیب عصبی است که از فشرده سازی و تحریک عصب واقع در مچ دست ناشی می‌شود. علائم این بیماری شامل درد، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن انگشتان، انگشت شست و بخشی از دست می‌باشد.
التهاب
التهاب ناشی از این بیماری می‌تواند بر ریه‌ها، قلب، رگ‌های خونی، چشم‌ها و سایر قسمت‌های بدن تأثیر بگذارد.
پارگی تاندون
التهاب در تاندون‌ها می‌تواند منجر به پارگی، به خصوص در پشت انگشتان دست شود.
میلوپاتی گردنی
دررفتگی مفاصل واقع در گردن یا ستون فقرات گردنی می‌تواند به نخاع فشار وارد کند. این امر می‌تواند باعث کاهش تحرک و درد در هنگام حرکت شود. با پیشرفت روماتیسم مفصلی، خطر میلوپاتی گردنی نیز افزایش می‌یابد.
بیماری واسکولیت
التهاب و آماس رگ‌های خونی باعث ضعیف شدن، ضخیم شدن دیواره، باریک شدن و اسکار شدن آن‌ها می‌شود. این امر می‌تواند بر جریان خون در بافت‌ها تأثیر بگذارد و عملکرد اندام‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
آسیب‌پذیری نسبت به عفونت
احتمال ابتلا به سرماخوردگی، آنفولانزا، ذات‌الریه و سایر بیماری‌ها بیشتر خواهد بود، به خصوص اگر فرد برای مدیریت و کنترل بیماری آرتریت روماتوئید خود، از داروهای سرکوب کننده‌ی سیستم ایمنی استفاده کند. افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید باید مراقب نوبت واکسن‌های مناسبشان، مانند واکسن آنفلوانزا، باشند.
تشخیص
در مراحل اولیه ممکن است تشخیص آرتریت روماتوئید برای پزشک دشوار باشد زیرا علائم این بیماری می‌تواند شبیه به علائم بیماری‌های دیگر باشد. بااین‌حال، تشخیص و درمان به‌موقع آن برای کند کردن روند پیشرفت بیماری ضروری است. پزشکان روش‌هایی را برای تشخیص و یک استراتژی درمانی مؤثری را توصیه می‌کنند که ظرف 6 ماه از شروع علائم آغاز شود.
پزشک معالج علائم بالینی التهابی فرد را بررسی می‌کند و از او می‌پرسد که چه مدت این علائم بروز کرده‌اند و شدت علائم چقدر است. وی همچنین یک معاینه فیزیکی را برای بررسی هرگونه تورم، یا محدودیت‌های عملکردی، یا تغییر شکل در اندام‌ها انجام می‌دهد.
پزشک ممکن است آزمایش‌هایی را برای تشخیص بهتر، توصیه کند.
آزمایش خون
- آزمایش سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR یا سرعت sed): این آزمایش سطوح التهاب در بدن را ارزیابی می‌کند و برای این منظور، سرعت جدا شدن گلبول‌های قرمز خون در یک لوله آزمایش از سرم خون را برای مدت زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌کند. اگر گلبول‌های قرمز به سرعت رسوب کنند، به معنای آن است که سطح التهاب زیاد است. این آزمایش مخصوص آرتریت روماتوئید نیست و یک آزمایش کاربردی برای سایر بیماری‌های التهابی یا عفونت‌ها می‌باشد.
- آزمایش پروتئین فعال سی (CRP): کبد CRP (پروتئین فعال سی) تولید می‌کند. بالا بودن سطح CRP نشان می‌دهد که التهاب در بدن وجود دارد. این آزمایش مخصوص آرتریت روماتوئید نیست و پروتئین فعال c می‌تواند در سایر بیماری‌های التهابی یا عفونت نیز رخ دهد.
- آزمایش کم خونی: بسیاری از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید، دچار کم خونی نیز هستند. کم خونی هنگامی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز در خون بسیار کم باشد. سلول‌های قرمز خون اکسیژن را به بافت‌ها و اندام‌های بدن منتقل می‌کنند.
- فاکتور روماتوئید: اگر آنتی بادی معروف به فاکتور روماتوئید در خون وجود داشته باشد، می‌تواند نشان‌دهنده وجود آرتریت روماتوئید باشد. اگرچه، همه افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید، جواب تست فاکتور روماتوئیدشان مثبت نمی‌شود.
اسکن‌های تصویربرداری و عکس‌برداری رادیولوژی
عکس‌برداری رادیولوژی یا انجام ام آر آی از مفصل می‌تواند به پزشک کمک کند تا نوع آرتروز را تشخیص داده و پیشرفت روماتیسم مفصلی را به مرور زمان کنترل کند.
معیارهای تشخیصی
دانشمندان معیارهای زیر را برای تشخیص آرتریت روماتوئید توصیه کردند:
- تورم حداقل در یک مفصل وجود دارد و دلیل دیگری ندارد.
- نتایج به دست آمده از حداقل یک آزمایش خون نشان‌دهنده وجود آرتریت روماتوئید باشد.
- علائم حداقل 6 هفته وجود داشته است.
بیماری‌ها و شرایطی که علائم مشابه دارند
پزشک باید بتواند آرتریت روماتوئید را از سایر بیماری‌های دیگر با علائم مشابه تشخیص دهد، بیماری‌هایی مانند:
- نقرس
- آرتروز
- لوپوس
- آرتریت پسوریازیس
درمان آرتریت روماتوئید
اگر آرتریت روماتوئید در فردی تشخیص داده شود، پزشک ممکن است او را به متخصص روماتولوژیست ارجاع دهد، وی در مورد گزینه‌های درمانی مناسب به شما مشاوره خواهد داد. در حال حاضر هیچ درمانی برای آرتریت روماتوئید وجود ندارد، اما ارائه‌ی گزینه‌های درمانی می‌تواند به موارد زیر کمک کند:
- کاهش التهاب مفاصل
- تسکین درد
- به حداقل رساندن میزان از دست دادن عملکرد ناشی از درد، آسیب مفصل یا تغییر شکل مفصل
- کند کردن حرکت مفصل یا جلوگیری از آسیب دیدن آن
گزینه‌های درمانی شامل داروها، فیزیوتراپی، کاردرمانی، مشاوره و جراحی می‌باشند.
استراحت
وقتی علائم شدت پیدا می‌کنند، فرد باید تا آنجا که ممکن است استراحت کند. استفاده‌ی بیش از حد از مفاصل متورم و دردناک می‌توانند علائم را بدتر کنند.
ورزش
در زمان‌های خفیف بودن بیماری و بهبودی، وقتی علائم خفیف است، فرد باید به طور منظم ورزش کند تا سلامتی و تحرک عمومی خود و عضلات اطراف مفصل را تقویت کند. بهترین ورزش‌ها برای چنین بیمارانی، تمریناتی هستند که باعث خستگی عضلات نمی‌شوند، مانند شنا.
رژیم غذایی
پیروی از یک رژیم غذایی متنوع با مقدار فراوانی میوه و سبزی‌های تازه می‌تواند به فرد کمک کند تا احساس بهتر و وزن مناسبی داشته باشد.
استعمال گرما یا سرما
استعمال گرما می‌تواند برای عضلات کشیده شده و دردناک مفید باشد.
برای این کار می‌توانید روش‌های زیر را امتحان کنید:
- 15 دقیقه حمام یا دوش آب گرم
- استفاده از یک کیسه‌ی آب گرم یا یک پد گرم‌کننده برقی (تنظیم‌شده در کمترین درجه)
استفاده از سرما نیز می‌تواند باعث کاهش درد و کاهش اسپاسم عضلانی شود، اما افرادی که سیستم گردش خون ضعیف یا بی‌حسی دارند نباید از روش‌های سرما درمانی استفاده کنند.
نمونه‌هایی از سرما درمانی عبارتند از:
- کیسه‌های سرد یا یخ را در یک پارچه قرار دهید و سپس روی محل دردناک قرار دهید، به یاد داشته باشید که هرگز یخ را مستقیماً روی پوست قرار ندهید.
- مفصل آسیب دیده را برای مدت زمانی مناسب در آب سرد قرار دهید.
برخی افراد ممکن است ترجیح دهند هر دوی این روش‌ها را، یعنی هم سرما هم گرما، انجام دهند:
- مفاصل را برای چند دقیقه در آب گرم قرار دهید، سپس آن‌ها را به مدت 1 دقیقه در آب سرد قرار دهید.
- حدود نیم ساعت این کار را تکرار کنید.
- این کار را با آب گرم پایان دهید.
ریلکس کردن
یافتن راه‌هایی برای از بین بردن فشار روانی می‌تواند به کنترل دردتان کمک کند. از جمله این روش‌ها می‌توان به مدیتیشن، تکنیک تصویرسازی هدایت شده، تنفس عمیق و روش‌های شل کردن عضلات اشاره کرد.
داروها
برخی از داروها می‌توانند به تسکین علائم و آهسته کردن روند پیشرفت بیماری کمک کنند.
داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
این داروها را می‌توان از داروخانه‌ها بدون نسخه تهیه کرد. به عنوان مثال می‌توان به Advil ،Motrin و Aleve اشاره کرد. استفاده طولانی‌مدت و دوزهای بالا می‌تواند منجر به عوارضی مانند کبودی، زخم معده، فشار خون بالا و مشکلات کلیوی و کبدی شود.
کورتیکواستروئیدها
این داروها درد و التهاب را کاهش می‌دهند و ممکن است به کاهش سرعت آسیب مفصلی کمک کنند، اما نمی‌توانند آرتریت روماتوئید را درمان کنند. اگر داروهای ضدالتهابی مؤثر نباشند، پزشک ممکن است یک داروی استروئید به مفصلتان تزریق کند. تسکین بعد از این تزریق معمولاً سریع اتفاق می‌افتد اما تأثیر آن متغیر است و به شدت علائم بستگی دارد، ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد.
کورتیکواستروئیدها می‌توانند به علائم حاد یا عود بیماری در کوتاه مدت کمک کنند. استفاده طولانی‌مدت از کورتیکواستروئیدها می‌تواند عوارض جانبی جدی داشته باشد. این موارد شامل آب مروارید، پوکی استخوان، گلوکوم، دیابت نوع 2 و چاقی است.
داروهای ضد رطوبت اصلاح کننده بیماری (DMARDs)
داروهای ضد روماتیسمی اصلاح‌کننده بیماری (Disease-modifying antirheumatic drugs DMARDs) می‌توانند با تداخل در سیستم ایمنی بیش از حد فعال، پیشرفت آرتریت را کند کرده و از آسیب دائمی به مفاصل و سایر بافت‌ها جلوگیری کنند. افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی، معمولاً برای همیشه باید از این داروها استفاده کنند.
در صورتی که شخصی در مراحل اولیه بیماری از این داورها استفاده کند، تأثیر بیشتری خواهند داشت، البته تأثیر کامل مزایای آن بین 4 تا 6 ماه طول می‌کشد. برخی از افراد ممکن است مجبور باشند انواع مختلف داروهای ضد رطوبت اصلاح کننده بیماری را امتحان کنند تا مناسب‌ترین نوع دارو را پیدا کنند.
عوارض جانبی مصرف این داروها می‌تواند شامل آسیب کبدی و مشکلات مربوط به سیستم ایمنی بدن مانند نارسایی مغز استخوان و خطر بالاتر عفونت‌های شدید ریوی باشد.
داروهای مهارکننده‌ی فاکتور نکروز تومور-آلفا (مهارکننده‌های TNF-alpha)
بدن انسان فاکتور نکروز تومور-آلفا (TNF-alpha)، یک ماده التهابی را تولید می‌کند.
مهارکننده‌های TNF-alpha از التهاب جلوگیری می‌کنند. این داروها می‌توانند درد، خشکی مفاصل در صبح و تورم یا حساسیت مفاصل را کاهش دهند. بیماران معمولاً 2 هفته پس از شروع درمان متوجه بهبودی علائم خود می‌شوند.
عوارض جانبی احتمالی عبارتند از:
- بالاتر رفتن خطر عفونت
- اختلالات خونی
- نارسایی احتقانی قلب
- بیماری میلین‌زدا (Demyelinating disease) که شامل فرسایش غلاف میلین می‌شود که معمولاً از رشته‌های عصبی محافظت می‌کند
- لنفوم
فیزیوتراپی
هدف از درمان فیزیوتراپی این است که بیمار به حرکت کردن وادار شود. برای تحریک عضلات، استخوان‌ها و مفاصل، از ورزش و روش‌های دیگر استفاده می‌شود. نتیجه این کار قدرت، تونوس عضلانی و تناسب اندام بیشتر است.
فیزیوتراپیست‌ها درک کاملی از مکانیک استخوان‌ها، مفاصل و عضلات دارند و اینکه چگونه با هم کار می‌کنند، چه مشکلاتی ممکن است برای آن‌ها اتفاق بیفتد و چه کارهایی می‌توان در مورد آن‌ها ارائه داد. مهم نیست که آرتریت روماتوئید در شما مزمن شده یا به تازگی تشخیص داده شده است و این بیماری با هر شدتی که باشد، بهترین کار این است که با یک فیزیوتراپیست کار کنید.
در مراحل اولیه بیماری، متخصص طب فیزیکی می‌تواند قدرت، تناسب اندام و میزان عملکرد مفاصل شما را بررسی کند. آن‌ها یک برنامه تمرینی برای سالم نگه داشتن مفاصل شما در حد امکان در نظر می‌گیرند.
اگر آرتریت روماتوئید متوسط یا پیشرفته دارید، فیزیوتراپی می‌تواند به شما در حفظ یا بهبود قدرت و انعطاف‌پذیری شما کمک کند.
کاردرمانی
یک کار درمانگر می‌تواند به فرد کمک کند تا روش‌های جدید و مؤثری را برای انجام کارهای روزمره بیاموزد. این درمان می‌تواند فشار را از روی مفاصل دردناک کاهش دهد.
به طور مثال، فردی که درد در انگشتان دست خود دارد ممکن است یاد بگیرد که از یک ابزار مخصوص برای گرفتن اجسام استفاده کند.
درمان‌های تکمیلی
برخی از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید می‌توانند از تکنیک‌های زیر نیز استفاده کنند، اما شواهد علمی کمی برای اثبات عملکرد و تأثیر آن‌ها وجود دارد:
- طب سوزنی
- کایروپراکتیک (درمان دستی)
- الکتروتراپی
- آب درمانی
- ماساژ
- مصرف مکمل‌های غذایی، مانند روغن ماهی
- استخوان‌درمانی
جراحی
اگر دارو و فیزیوتراپی به بهبود علائم‌تان کمکی نکرد، پزشک معالج ممکن است عمل جراحی را به شما توصیه کند، برای:
- ترمیم کردن مفاصل آسیب دیده
- اصلاح ناهنجاری‌های استخوانی و مفصلی
- کاهش درد
روش‌های جراحی که برای آرتریت روماتوئید مفصلی به کار می‌روند عبارتند از:
- آرتروپلاستی: در عمل تعویض مفصل، جراح قسمت‌های آسیب دیده‌ی مفصل را برداشته و پروتز فلزی و پلاستیکی یا مفصل مصنوعی را جایگزین می‌کند.
- ترمیم تاندون: اگر تاندون‌ها در اطراف مفصل شل شده یا پاره شده باشند، جراحی می‌تواند به ترمیم آن‌ها کمک کند.
- سینووکتومی: در صورت التهاب و ایجاد درد در سینوویوم، این عمل جراحی برای برداشتن آن انجام می‌گیرد.
- آرترودز (خشك كردن مفصل): در این روش، جراح استخوان یا مفصل را جوش (خشک می‌کند) می‌دهد تا درد کاهش یابد و مفصل دوباره تنظیم یا تثبیت شود.
