چنانچه بیمار از خشکی و گرفتگی و درد زانو به حدی رنج ببرد که حتی نتواند ساده‌ترین وظایف روزانه را انجام دهد و علائم عارضه در برابر درمان‌های غیرجراحی مقاوم باشد، بیمار و پزشک امکان انجام جراحی تعویض زانو را در نظر می‌گیرند. این جراحی معمولاً تنها بر روی بیماران بالای 50 سال مبتلا به آرتروز شدید انجام می‌شود.
روش انجام جراحی مفصل تعویض زانو
کلیپ و فیلم نمایش تعویض مفصل زانو
پس از آن که بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار گرفت یا داروی بی‌حسی در فضای اپیدورال نخاعی تزریق شد و از کمر به پایین بی‌حس شد، جراح برشی 8 تا 12 اینچی را در جلوی زانو ایجاد می‌کند. بخش آسیب دیده مفصل از سطح استخوان‌ها برداشته می‌شود و سپس سطوح به گونه‌ای شکل داده می‌شود تا توانایی نگه داشتن مفصل مصنوعی فلزی یا پلاستیکی را داشته باشد. مفصل مصنوعی با سیمان یا مواد مخصوص دیگری به استخوان ران، درشت نی یا شین و کاسه زانو متصل می‌شود. پس از قرارگیری و تنظیم مناسب، بخش‌های مصنوعی متصل شده مفصلی را شکل می‌دهد که برای عملکرد و پایدار ماندن به رباط‌ها و عضله‌های پیرامون وابسته است.
پس از جراحی تعویض مفصل زانو
بیماران معمولاً پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو به طور متوسط سه تا پنج روز در بیمارستان بستری می‌شوند. خوشبختانه اکثر قریب به اتفاق بیماران پس از این عمل و سپری شدن یک ماه یا بیشتر با بهبود چشمگیری مواجه می‌شوند. درد ناشی از مفصل آسیب دیده با توجه به ترمیم شدن سطح لغزنده جدید در عمل جراحی دیگر بیمار را آزار نمی‌دهد.
بیماران می‌توانند فردای روز جراحی تعویض مفصل زانو بایستند و مفصل را حرکت دهند. بیمار در ابتدا باید برای راه رفتن از میله‌های موازی بگیرد و سپس تا زمانی از وسایل کمکی راه رفتن مانند چوب زیر بغل، واکر یا عصا استفاده کند که زانو بتواند تمام وزن بدن را تحمل کند. اکثر بیماران پس از شش هفته به راحتی و با حداقل کمک راه می‌روند. بیمار پس از بازیابی قدرت عضله به کمک فیزیوتراپی تعویض مفصل زانو می‌تواند اکثر فعالیت‌ها، به جز دویدن و پریدن، را با بهره‌گیری از مفصل جدید انجام دهد و از زندگی پویای خود لذت ببرد.
مدیریت دوران بهبود جراحی تعویض مفصل در خانه
رعایت توصیه‌های زیر دوران بهبود در خانه را آسان‌تر می‌سازد:
• تا حد امکان از پله‌ها بالا و پایین نروید. هماهنگی‌های لازم را انجام دهید تا مجبور نباشید بیش از یک یا دو بار در روز پله‌ها را طی کنید.
• حتماً یک صندلی محکم و با پشتی صاف و ثابت تهیه کنید تا بهتر بتوانید احتیاط‌های لازم را به کار ببندید. صندلی با پشتی متحرک مناسب نخواهد بود.
• به منظور جلوگیری از زمین خوردن تمام فرش‌هایی را که احتمال دارد بر روی آنها سر بخورید جمع کنید و اتاق‌ها را از خرده‌ریزهای غیرضروری خالی کنید.
• حیوانات خانگی علاقه‌مندی را که ناگهان به طرفتان می‌پرند تا زمان بهبودی کامل از خود دور نگه دارید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو در طول شش هفته نخست پس از عمل اهمیت بسیار دارد. فیزیوتراپی توانایی حرکتی زانو را افزایش می‌دهد و برای بیمار این امکان را فراهم می‌سازد تا هر چه سریع‌تر زانو را مانند گذشته به کار گیرد و در فعالیت‌های معمول شرکت کند. بیمارانی که تمرین‌های فیزیوتراپی و مراقبت های بعد از عمل تعویض مفصل زانو را با جدیت دنبال می‌کنند، معمولاً بسیار زودتر بهبود می‌یابند.
بیمار با مراقبت دائمی و دقیق از مفصل جدید به تدریج توانایی حرکتی خود را تا حدی افزایش می‌دهد که بتواند بدون درد در خانه راه برود و پس از مدتی واکر یا چوب زیر بغل را کنار بگذارد.
فیزیوتراپی پس از تعویض مفصل زانو بازیابی قدرت و توانایی حرکتی کامل زانو را به ارمغان می‌آورد و عملکرد را روز به روز بهبود می‌بخشد. اهداف متداول فیزیوتراپی پس از عمل عبارت‌اند از:
• کاهش درد و التهاب زانو
• به حالت طبیعی برگرداندن دامنه حرکتی مفصل زانو
• تقویت عضله‌های زانو: عضله‌های همسترینگ و چهارسر، به ویژه عضله پهن مایل داخلی یا VMO
• تقویت پایین تنه: عضله‌های لگن و ساق پا
• بهبود نظم و هم‌ترازی کاسه زانو یا پاتلوفمورال
• به حالت طبیعی برگرداندن طول عضله‌ها
• افزایش تعادل، چالاکی و گیرایی عضلانی
• بهبود تکنیک و عملکرد در فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از پلکان، خم شدن و سر پا نشستن
• به حداقل رساندن احتمال آسیب دیدگی مجدد
برنامه درمانی فیزیوتراپی از موارد زیر تشکیل می‌شود:
• ماساژ بافت نرم
• برق درمانی
• استفاده از ساپورت‌ها و زانوبندهای مخصوص
• متحرک‌سازی مفصل
• سوزن زدن خشک
• آب درمانی
• گرما یا سرما درمانی
• انجام تمرین‌های مرحله بندی شده به منظور افزایش تعادل، انعطاف‌پذیری و قدرت، به ویژه در مورد عضله چهارسر
• آموزش روش صحیح انجام فعالیت‌ها
• اصلاح زیست مکانیکی
• اولتراسوند
• مغناطیس درمانی
• لیزر
تمرین‌های توانبخشی
بیمار پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو باید هفته‌های متعدد برنامه فیزیوتراپی را دنبال کند تا زانو به تدریج عملکرد طبیعی خود را تا حد امکان بازیابد. فیزیوتراپی یکی از مؤلفه‌های اصلی دوران بهبود پس از عمل تعویض زانو محسوب می‌شود و نقش مهمی را در تعیین و حفظ نتایج جراحی ایفاء می‌کند. در ادامه شماری از تمرین‌های متداول توضیح داده می‌شود، اما جراح و متخصص فیزیوتراپی برنامه تمرینی منحصر به فردی را متناسب با نیازهای بیمار به وی ارائه می‌کنند. پیگیری این برنامه برای بهبود کلی بیمار بسیار مفید است، چرا که از تشکیل لخته‌های خون جلوگیری می‌کند، گردش خون را افزایش می‌دهد، انعطاف‌پذیری و حرکت زانو را بهبود می‌بخشد و عضله‌ها را تقویت می‌کند. اگرچه بیماران گاهی در ابتدا احساس ناراحتی می‌کنند، اما انجام حرکت‌ها به مرور زمان آسان‌تر می‌شود و بیمار سریع‌تر می‌تواند فعالیت روزمرّه خود را ازسربگیرد.
پمپ‌های مچ پا
انجام این تمرین در افزایش انعطاف‌پذیری مچ پا، تقویت عضله‌های ساق پا و بهبود گردش خون در پاها مؤثر است. تقویت عضله‌های پایین پا باعث می‌شود تا در دوران بهبود پس از عمل حمایت بهتری از لگن به عمل آید.• به پشت دراز بکشید و پاها را دراز کنید.
• بالشت یا حوله لوله شده‌ای را جهت حمایت از پای عمل شده زیر مچ پا قرار دهید.
• عضله‌های ساق پا را به کار بگیرید و مچ را به سمت استخوان درشت نی حرکت دهید.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• مچ پا را از استخوان درشت نی دور کنید.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• مراحل فوق را 30 مرتبه در روز، در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
تمرین‌های عضله چهارسرران
تمرین‌های عضله چهارسر بخش مهمی از برنامه درمانی فیزیوتراپی محسوب می‌شود، چون با انجام این حرکت‌ها می‌توان بدون فشار آوردن به مفصل تعویض شده، عضله چهارسر را تقویت نمود. در این تمرین نیز مانند تمرین عضله‌های سرینی، عضله بدون حرکت دادن زانو یا لگن به کار گرفته می‌شود.
- ورزش تعویض مفصل
• به پشت روی تخت دراز بکشید و پاها را دراز کنید.
• عضله چهارسر وافع در جلوی پا را منقبض کنید.
• پشت زانو را به تخت فشار دهید.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• مراحل فوق را 30 مرتبه در روز، در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
قوس کوتاه عضله چهارسر، کشش محل اتصال زانو
عضله چهارسر در این تمرین تحت حرکت کمانی کوتاهی قرار می‌گیرد و تقویت می‌شود؛ ضمناً دامنه حرکتی لگن یا مفصل ران و زانو نیز افزایش می‌یابد. عضله‌های چهارسر گروهی متشکل از چهار عضله است که مفصل زانو را در زمان ایستادن کنترل می‌کند و مانع خم شدن زانو می‌شود.
- ورزش تعویض مفصل زانو
• به پشت روی تخت دراز بکشید و پاها را دراز کنید.
• بالشتی را زیر پای عمل شده به گونه‌ای قرار دهید که زانو زاویه‌ای 45 درجه‌ای پیدا کند.
• پای عمل شده را صرفاً با بلند کردن پاشنه از تخت از زانو صاف کنید.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• پا را پایین بیاورید و در حالت اولیه قرار دهید.
• مراحل فوق را 30 مرتبه در روز، در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
لغزاندن پاشنه، خم کردن زانو و مفصل ران
لغزاندن پاشنه از آن رو بخش مهمی از برنامه دوران بهبود محسوب می‌شود که انجام این حرکت به واسطه تحریک عضله‌های چهارسر و همسترینگ به افزایش دامنه حرکتی زانو و مفصل ران می‌انجامد. بیمار به موازات قوی‌تر شدن عضله‌ها در اثر پیگیری برنامه فیزیوتراپی قادر خواهد بود تا زانو را راحت‌تر و بیشتر خم کند.
• به پشت دراز بکشید و پاها را دراز کنید.
• پاشنه‌ی پای عمل شده را به سمت باسن بلغزانید تا زانو و مفصل ران خم شود.
• 10 ثانیه در این حالت بمانید.
• پاشنه را رو به جلو بلغزانید تا پا صاف شود.
• پای دیگر را نیز صاف نگه دارید.
• مراحل فوق را 30 مرتبه در روز، در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
قوس بلند عضله چهارسر، کشش زانو
- ورزش تعویض مفصل زانو
کشش فعال زانو دامنه حرکتی و انعطاف‌پذیری زانو را افزایش می‌دهد و عضله‌های چهارسر را قوی‌تر می‌کند.
• صاف روی یک صندلی محکم بنشینید.
• پاشنه را تا جایی بلند کنید که زانو صاف شود.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• پا را به آهستگی پایین بیاورید و زانو را تا جایی که می‌توانید خم کنید.
• مراحل فوق را 30 مرتبه در روز، در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
بالا بردن پا به صورت صاف
انجام این تمرین تقویت عضله‌های چهارسر و افزایش پایداری زانو را به دنبال دارد.
- ورزش تعویض مفصل زانو
• به پشت دراز بکشید، زانوی سالم را خم کنید و کف پا را روی زمین بگذارید.
• پای عمل شده را حدود 30 سانتی متر از زمین بلند کنید.
• زانو را صاف به گونه‌ای نگه دارید که پنجه رو به بالا باشد.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس استراحت کنید.
• مراحل فوق را 30 مرتبه در روز، در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
کلینیک پروفسور فروغ با ارایه بهترین روش های ورزش درمانی و فیزیوتراپی به بسیاری از بیماران زانو درد و بیماران تعویض مفصل زانو در داشتن زندگی بهتر و با کیفیت تر کمک نموده است .تلفن رزرو نوبت 66572220
