درد مفصل ساکروایلیاک (خاجی خاصره) در ناحیه کمر و باسن احساس میشود. درد حاصل ناشی از آسیب یا صدمه به مفصل بین ستون فقرات و لگن است. درد ساکروایلیاک میتواند مشابه درد ناشی از مشکلات دیگر مانند فتق دیسک یا مشکل لگن باشد. تشخیص دقیق برای تعیین منبع درد مهم است. برای مدیریت علائم ابتدا از فیزیوتراپی، تمرینات کششی، داروهای ضد درد و تزریق داخل مفاصل استفاده میشود. اگر درمان اولیه موفقیتآمیز نباشد، بسته به نظر پزشک معالج عمل جراحی برای فیوز مفصل و جلوگیری از درد حین حرکت توصیه میشود.
درد مفصل خاجی خاصره چیست؟
مفاصل ساکروایلیاک بین استخوانهای ایلیوم و ساکروم قرار دارند و ستون فقرات را به باسن متصل میکنند. این دو مفصل وظیفه حمایت و پایداری از سایر اندامها را بر عهده دارند و نقش مهمی در جذب ضربه هنگام راه رفتن و بلند کردن اجسام را ایفاء میکنند. مفاصل خاجی خاصره از پشت در زیر کمر قرار دارند، به گونهای که در محل قرارگیری آنها دو فرورفتگی قابل مشاهده هستند.
رباطها و عضلات قوی از مفاصل ساکروایلیاک حمایت میکنند. قابلیت کم حرکت مفاصل موجب ایجاد انعطاف طبیعی بدن میشود. با افزایش سن استخوانها دچار آرتروز و رباطها خشک میشوند. با فرسوده شدن غضروف استخوانها به هم ساییده میشوند و درد احساس خواهید کرد. مفصل خاجی خاصره یک مفصل سینوویال پر از مایع است. این نوع مفصل دارای انتهای عصبی آزاد است که در صورت تحلیل رفتن یا عدم حرکت صحیح مفصل میتواند باعث ایجاد درد مزمن شود.
درد مفصل ساکروایلیاک بسته به وسعت و علت آسیب از خفیف تا شدید متغیر است. درد حاد این مفصل به طور ناگهانی رخ میدهد و بهبود آن معمولاً چند روز تا چند هفته طول میکشد. درد مزمن مفصل ساکروایلیاک بیش از سه ماه ادامه دارد. درد مزمن ممکن است همیشه وجود داشته باشد یا با انجام فعالیتهای خاص بدتر شود.
علائم درد مفصل ساکروایلیاک
تشدید درد مفصل ساکروایلیاک معمولاً میتواند منجر به التهاب شود. این التهاب ساکروایلئیت نیز نامیده میشود. التهاب مفصل خاجی خاصره میتواند علت اصلی درد، خشکی و سایر علائم باشد.
درد در کمر و پاها
درد مرتبط با مفصل ساکروایلیاک بیشتر در باسن و پایین کمر رخ میدهد. این درد میتواند پاها، کشاله ران و حتی کف پاها را نیز درگیر کند. درد میتواند هنگام وارد کردن فشار اضافی بر مفصل خاجی خاصره مانند بالا رفتن از پلهها، دویدن یا راه رفتن سریع و دراز کشیدن یا دادن وزن به یک طرف تشدید شود.
خشکی
خشکی و کاهش دامنه حرکتی در قسمت پایین کمر، لگن، خاصره و کشاله ران که طی حرکاتی مانند بالا رفتن از پلهها یا خم شدن در کمر مشکل ایجاد میکند.
بیثباتی
بیثباتی در لگن و/یا پایین کمر که باعث میشود لگن در هنگام ایستادن، راه رفتن یا حرکت از حالت ایستاده به نشسته وضعیت خمیده یا شل پیدا کند.
علل درد مفصل خاجی خاصره
علل ایجادکننده درد مفصل ساکروایلیاک عبارتند از:
- آسیب تروماتیک: یک ضربه ناگهانی مانند تصادف با وسیله نقلیه موتوری یا زمین خوردن میتواند به مفاصل ساکروایلیاک آسیب برساند.
- آرتروز( آرتریت/استئوآرتریت) در مفاصل خاجی خاصره رخ میدهد. همچنین اسپوندیلیت آنکیلوزان نوعی آرتریت التهابی است که بر ستون فقرات تأثیر میگذارد.
- بارداری:مفاصل ساکروایلیاک باید در هنگام زایمان شل و کشیده شوند. اضافه وزن و تغییر در نوع راه رفتن طی دوران بارداری میتوانند باعث وارد شدن فشار اضافی روی این مفاصل و در نهایت منجر به سایش غیر طبیعی شوند.
- عفونت:در موارد نادر، مفصل خاجی خاصره ممکن است دچار عفونت شود.
- عمل جراحی قبلی پایین کمر: این نوع عمل جراحی میتواند فشار را به مفصل ساکروایلیاک منتقل کند. نتایج حاصل از مطالعهای نشان داد که درد مفصل خاجی خاصره به دنبال جراحی فیوژن بیشتر از دیسککتومی است. همان مطالعه نشان داد که عمل جراحی چند سطحی بیشتر از روش تک سطحی باعث ایجاد درد مفصل ساکروایلیاک میشود. درد مفصل خاجی خاصره نیز به دنبال عمل جراحی تعویض مفصل ران و پیوند استخوان گرفته شده از استخوان ایلیاک («بالهای» لگن) نیز گزارش شده است.
تشخیص دقیق درد مفصل خاجی خاصره
هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند درد مفصل ساکروایلیاک را تشخیص دهد. به همین دلیل، باید ترکیبی از نتایج آزمایشهای تشخیصی با هم در نظر گرفته شوند تا تشخیص دقیقی صورت پذیرد. تشخیص اختلال عملکرد مفصل خاجی خاصره ممکن است دشوار باشد زیرا علائم آن مشابه سایر مشکلات رایج مانند درد ساق پا ناشی از فتق دیسک کمر یا درد پایین کمر ناشی از آرتریت مفصل فاست است. تشخیص معمولاً از طریق معاینه فیزیکی و/یا تزریق (که برای بلوک درد استفاده میشود) صورت میپذیرد.
تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی
فرآیند تشخیصی معمولاً با جمعآوری تاریخچه پزشکی از جمله اطلاعات مربوط به درد و علائم فعلی شروع میشود. علاوه بر این، تاریخچه پزشکی شامل اطلاعاتی در مورد رژیم غذایی، خواب، عادات ورزشی/فعالیت و همچنین هرگونه آسیب جدید یا قدیمی است که ممکن است در پیدایش درد مفصل ساکروایلیاک نقش داشته باشند.
آزمایشهای متعدد ارتوپدی وجود دارند که با انجام آنها میتوان درد مفصل ساکروایلیاک را از سایر علل متمایز کرد. این آزمایشها عبارتند از:
- تست اعمال فشار: طی این تست در حالی که بیمار روی میز معاینه و با صورت به سمت پایین (خوابیده روی شکم) دراز کشیده است فشاری به پشت لگن وارد میشود. تست رانش خاجی زمانی مثبت تلقی میشود که این فشار درد را بازتولید کند.
- تست دیستراکشن: در این تست فشار به جلوی لگن و در حالت خوابیده و با صورت به سمت بالا (خوابیده بر پشت) وارد میشود. تست زمانی مثبت تلقی میشود که فشار وارده به لگن باعث بازتولید درد شود.
- تست فابر: در این تست یک پای بیمار در حالت خوابیده به پشت صاف نگه داشته میشود در حالی که پای دیگر قسمت داخلی زانوی صاف را لمس میکند. با فشار دادن ملایم زانوی خم شده به سمت پایین و بیرون، به مفصل ساکروایلیاک فشار وارد میشود. سایر حالات این تست میتواند شامل کشیدن زانوی خم شده به سمت قفسه سینه و/یا حرکت دادن آن از پهلویی به پهلوی دیگر باشد. فشار رو به پایین را میتوان به لگن مقابل نیز اعمال کرد. اگر این حرکات منجر به بازتولید درد شوند یا به دلیل محدودیت دامنه حرکتی یه طور کامل انجام نشوند، نتیجه حاصل از تست مثبت در نظر گرفته میشود. این آزمایش میتواند درد را در لگن، ناحیه پایینی کمر و/یا مفصل خاجی خاصره بازتولید کند و معین کردن محل درد قبل از اخذ نتایج مثبت این آزمایش برای تشخیص دقیق درد مفصل ساکروایلیاک مهم است.
- تست پالپیشن: در این تست فشار عمیقی توسط انگشت شست به طور مستقیم روی کل مفصل ساکروایلیاک در هر طرف اعمال میشود. تست زمانی مثبت تلقی میشود که مفصل ساکروایلیاک آسیبدیده به لمس حساس باشد و سپس نتایج حاصل باید با نتایج سایر تستهای تحریککننده همخوانی داشته باشند. هنگامی که چندین نوع تست پالپیشن حرکتی با دستهای از تستهای تحریککننده فوقالذکر انجام میشوند، سطح دقت تشخیص نیز افزایش مییابد.
همانطور که در بالا ذکر شد، اگر ترکیبی از تستهای حرکتی پاسخ درد مشابهی را در مفصل خاجی خاصره درگیر ایجاد کنند و سایر علل نیز رد شده باشند، علت اصلی درد مفصل ساکروایلیاک تشخیص داده خواهد شد.
سایر تستهای تشخیصی
پس از جمعآوری سابقه پزشکی و انجام معاینه فیزیکی، ممکن است سایر آزمایشها نیز توسط پزشک جهت تأیید علت درد درخواست شوند. تعدادی از این آزمایشها عبارتند از:
- تزریق داخل مفصل ساکروایلیاک که گاهی اوقات بلوک مفصل ساکروایلیاک نیز نامیده میشود. این آزمایش شامل تزریق محلول بیحسکننده (معمولاً لیدوکائین یا بوپیواکائین) داخل مفصل خاجی خاصره است. اگر تزریق درد را تسکین دهد، منشاء آن مفصل ساکروایلیاک است. از فلوروسکوپی (اشعه ایکس زنده) معمولاً برای هدایت سوزن به داخل مفصل استفاده میشود، اگرچه میتوان از اولتراسوند نیز استفاده کرد. در صورت استفاده از اولتراسوند از میزان قرار گرفتن بیمار در معرض اشعه یونیزان ناشی از فلوروسکوپی کاسته خواهد شد.
- تستهای تصویربرداری تشخیصی. از این تستها مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن، یا ام آر آی میتوان برای رد سایر علل احتمالی درد پایین کمر/لگن مانند فتق دیسک یا آرتریت مفصل فاست استفاده کرد.
تستهای تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن، یا ام آر آی معمولاً فایده کمتری نسبت به آزمایشهای بالینی دارند زیرا پاسخهای درد را نمیتوان تصویر کرد. اغلب نیز بسیاری از یافتههای غیرطبیعی تصویربرداری فاقد علامت هستند و/یا از نظر بالینی مرتبط نمیباشند. بنابراین، استفاده از نتایج حاصل از تصویربرداری به تنهایی میتواند به مداخلات تهاجمیتر غیرضروری منجر شود.
گزینههای درمانی برای بهبود درد مفصل ساکروایلیاک
درمان اختلال عملکرد مفصل خاجی خاصره (درد مفصل ساکروایلیاک) معمولاً بر کاهش درد و بازگرداندن حرکت طبیعی مفصل تمرکز دارد. در اکثر موارد درد مفصل ساکروایلیاک به طور مؤثر با استفاده از درمانهای غیر جراحی مدیریت میشود.
درمانهای غیر جراحی
هیچ رویکرد واحدی برای مدیریت درد مفصل ساکروایلیاک وجود ندارد که برای همه بیماران مفید باشد. معمولاً ترکیبی از درمانهای غیرجراحی برای تسکین مؤثر درد ضروری است.
درمانهای غیر جراحی جهت بهبود درد مفصل خاجی خاصره معمولاً شامل موارد زیر میباشند:
دوره نقاهت کوتاه
ممکن است یک دوره استراحت 1 تا 2 روزه توصیه شود. استراحت بیش از چند روز توصیه نمیشود، زیرا انجام این کار ممکن است خشکی را بدتر کند و باعث افزایش درد و ناشرطیسازی عمومی شود.
استفاده از یخ یا گرما
اعمال یخ روی پایین کمر و لگن میتواند التهاب، درد و ناراحتی را کاهش دهد. گرمای اعمال شده در اطراف مفصل با کاهش تنش یا گرفتگی عضلانی به تسکین درد کمک میکند.
داروهای ضد درد
داروهای مسکن بدون نسخه (مانند استامینوفن) و داروهای ضد التهابی (داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن) برای تسکین درد خفیف تا متوسط توصیه میشوند. داروهای تجویزی مانند شلکنندههای عضلانی یا ضد دردهای حاوی مواد مخدر در دورههای درد شدید و حاد استفاده میشوند. این داروها باید با احتیاط مصرف شوند زیرا بسیار اعتیادآور هستند و میتوانند عوارض جانبی شدیدی ایجاد کنند.
درمان دستی
در صورتی که درد مفصل ساکروایلیاک به دلیل حرکت بسیار کم (هیپوموبیلیتی) ایجاد شود، درمان دستی که توسط متخصص کایروپراکتیک، استئوپاتیک یا سایر متخصصین واجد شرایط ارائه میشود، میتواند بسیار مؤثر باشد. این درمان شامل روشهای دستی است که روی مفصل خاجی خاصره و ناحیه پایین کمر با هدف کاهش تثبیت مفصل و تنش عضلانی و بازگرداندن دامنه حرکتی طبیعی اعمال میشود.
بریس
هنگامی که مفصل خاجی خاصره بیش از حد شل است (بسیار متحرک است)، میتوان یک بریس لگنی را دور کمر پیچید و محکم کشید تا ناحیه تثبیت گردد. بریس لگن به اندازهی یک کمربند پهن است و زمانی که مفصل ملتهب و دردناک است میتواند مفید باشد.
تزریق داخل مفصل ساکروایلیاک
یک بیحسکننده موضعی (مانند لیدوکائین یا بوپیواکائین) همراه با یک داروی ضد التهابی (مانند کورتیکواستروئید) برای کاهش التهاب و کمک به کاهش درد در داخل مفصل تزریق میشوند. تسکین درد پس از تزریق دارو به داخل مفصل میتواند به کاهش درد هنگام شروع فیزیوتراپی و بازگشت به سطح فعالیت طبیعی کمک کند.
فیزیوتراپی برای بهبود درد مفصل خاجی خاصره
تمرینات مربوط به اختلال عملکرد مفصل ساکروایلیاک به گونهای طراحی شدهاند که قادر باشند به آرامی مفصل را به عملکرد و تحرک طبیعی بازگردانند و در نتیجه درد و سایر علائم را کاهش دهند. تمرینات میتوانند به صورت فردی و از موردی به مورد دیگر متفاوت باشند.
فیزیوتراپی برای توانبخشی مفصل ساکروایلیاک معمولاً شامل موارد زیر است:
- کشش برای کاهش تنش عضلانی و گرفتگی در قسمت پایین کمر، لگن و رانها از جمله عضلات پیریفورمیس، گلوتئوس ماکسیموس و عضلات همسترینگ. تنش در این عضلات ناشی از اختلال عملکرد مفصل ساکروایلیاک میتواند علت اصلی درد باشد.
- تمرینات تقویتی برای حمایت بهتر از مفصل ساکروایلیاک و لگن/پایین کمر. حمایت بهتر از مفصل میتواند از طریق تقویت عضلات شکم، عضلات جانبی تنه و عضلات پایین کمر صورت پذیرد.
- ورزش هوازی برای افزایش جریان خون و رساندن مواد مغذی و اکسیژن به بافتهای آسیبدیده که روند بهبودی را تسهیل میکند. ایروبیک ملایم برای بهبود اختلال عملکرد مفصل خاجی خاصره و به حداقل رساندن درد ناشی از ورزش مفید است. تمرینات ایروبیک ملایم میتوانند شامل دوچرخهسواری ثابت، دویدن روی الیپتیکال یا ایروبیک در آب باشند.
عمل جراحی جهت کاهش درد مفصل ساکروایلیاک
فیوژن مفصل عمل جراحی استاندارد جهت درمان درد مفصل ساکروایلیاک است. هدف از انجام این روش از بین بردن کامل حرکت در مفصل خاجی خاصره از طریق اتصال ایلیوم و ساکروم است. فیوژن ساکروایلیاک شامل استفاده از پیچها یا میلههای ایمپلنتشده و همچنین پیوند احتمالی استخوان در سراسر مفصل است. پیشرفت روشهای کم تهاجمی در سالهای اخیر علاوه بر کاهش مدت زمان بهبودی موجب بهبود نتایج و کاهش درد و ناتوانی شده است.
پیشگیری
برخی علل درد مفصل خاجی خاصره قابل پیشگیری نیستند. اما میتوانید با ورزش کردن و انتخاب سبک زندگی سالم از بدتر شدن این وضعیت پیشگیری کنید.
تعدادی از روشهای پیشگیری و توصیههای عمومی بهداشتی عبارتند از:
- پیروی از تکنیکهای صحیح بلند کردن اجسام
- قرار گرفتن در وضعیت مناسب هنگام نشستن، ایستادن، راه رفتن و خوابیدن
- ورزش منظم همراه با کشش و تقویت عضلات
- رعایت ارگونومی مناسب در محل کار
- تغذیه مناسب، حفظ وزن سالم و داشتن توده بدنی بدون چربی
- تکنیکهای مدیریت استرس و آرامش
- ترک سیگار
