اختلالات وضوح صدا در کودکان؛ درمان با گفتار درمانی و درمان موضعی

کاملا طبیعی است که کودکان در حین یادگیری تلفظ صداهای جدید، مرتکب اشتباهاتی شوند. هر صدایی در سن مشخصی یاد گرفته می‌شود و در آن سن باید از کودک انتظار داشت که بتواند صدا را به نحو صحیح ادا کند. با اینکه سرعت یادگیری کودکان متفاوت و منحصر به فرد است، اما باز هم مشاهده‌ی پیشرفت آنها زمانی که به نقاط قوت گفتاری می‌رسند می‌تواند مفید باشد. با اطمینان از اینکه صحبت‌های کودک با توجه به سنش نسبتا قابل فهم است، آنها را آماده می‌کنیم تا بیشترین مطلب را از تحصیلات ابتدایی بیاموزند.

انواع وضوح گفتار

تولید صدا

اختلال تولید صدا، اختلالی است که در آن فرد با تولید و ترکیب صداها مشکل دارد و معمولا صدایی را جایگزین صدای دیگر می‌کند (wabbit به جای rabbit)، صدایی را حذف می‌کند (ca به جای cat)، یا صدایی را اشتباه ادا می‌کند (shlip به جای sip).

اختلال حرکتی دهان

توانایی استفاده از اجزای مختلف دهان برای تولید گفتار کاربردی یا غذا خوردن مانند جویدن، قورت دادن، یا تولید صداهای خاص.
(جمله بالا از نظر معنایی هیچ ارتباطی با عنوانی که برایش گذاشته شده ندارد. لطفا بررسی شود.)

زبان

اختلال زبانی زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در فهم گفتار دیگران (زبان دریافتی)، و یا در میان گذاشتن کامل احساسات، ایده‌ها و افکار خود با دیگران مشکل دارد.

آواشناسی

اختلال آواشناسی یک اختلال گفتاری مبتنی بر زبان است. کودکی که اختلال آواشناسی دارد در یادگیری و سازماندهی صداهای مورد نیاز برای تولید گفتار با مشکل مواجه می‌شود و یا صداهای مورد نیاز برای خواندن و هجی کردن را اشتباه بیان می‌کند.

از دست دادن شنوایی

از دست دادن شنوایی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد نتواند مانند دیگران و به خوبی آنها بشنود. ممکن است فرد از زمان تولد ناشنوا باشد (ناشنوایی مادرزادی)، یا در طول زندگی شنوایی خود را از دست بدهد (ناشنوایی اکتسابی). کودکان ناشنوا در کسب نقاط قوت گفتار و زبان بدون کمک دیگران در مراحل اولیه مشکل خواهند داشت.

روانی (لکنت زبان)

فردی لکنت زبان دارد که گفتار او با تکرار غیرارادی و طولانی شدن صداها،هجاها، کلمات یا عبارات و مکث یا وقفه همراه است. فرد مبتلا به لکنت زبان قادر به تولید صدا نیست.

آوا

فردی که اختلال آوایی دارد، در تنظیم تن صدا، بلندی و کیفیت صداهای تولید شده از حنجره (جعبه صدا) مشکل دارد. برای مثال صدای او خشن یا گرفته است.

رزونانس

رزونانس صدا یا تشدید یکی از ویژگی‌های صدا است که توسط لرزش صدا در فضای دهان، بینی و گلو در حین صحبت تعیین می‌شود. اگر مانعی در دهان، بینی یا گلو وجود داشته باشد، رزونانس غیر طبیعی خواهد شد.

علل وضوح گفتار

مشکلات موجود در وضوح گفتار کودکان علل مختلفی دارند، چه مشکل فقط یک اختلال یادگیری باشد و چه مشکل در اثر بیماری‌های جدی مانند ناشنوایی ایجاد شده باشد. برخی از اختلالات تولیدی و تلفظی می تواند در نتیجه یکی از مشکلات زیر باشد:

• اختلالات تکاملی (اوتیسم)
• سندرم های ژنتیکی (سندرم داون، سندرم ایکس شکننده)
• کم شنوایی
• بیماری مانند اختلالات نورولوژیکی (فلج مغزی)

چه زمانی باید نگران باشیم؟

والدین یا آشنایان کودک بهترین افرادی هستند که می‌توانند علائم اولیه اختلالات گفتاری در کودک را متوجه شوند. می‌توان گفت که اگر درک صحبت‌های کودک برای والدین بسیار مشکل است، اگر کودک برای تولید صدا تلاش بسیاری می‌کند، یا اگر می‌داند که اطرافیان صحبت‌های او را متوجه نمی‌شوند، نیاز به کمک و حمایت بیشتری دارد. در قسمت زیر برخی از مراحل وضوح گفتار آمده است که هرچند تقریبی هستند اما می‌توانند نقطه آغازی برای پیشرفت کودک باشند. این مراحل عبارتند از:

• در 18 ماهگی، 25 درصد از صحبت‌های کودک باید برای اطرافیان قابل فهم باشد.
• در 24 ماهگی (2 سالگی)، 50 تا 75 درصد از صحبت‌های کودک باید برای اطرافیان قابل فهم باشد.
• در 36 ماهگی (3 سالگی)، 75 تا 100 درصد از صحبت‌های کودک باید برای اطرافیان قابل فهم باشد.
• در سن چهار سالگی، باید تمام صحبت‌های کودک برای تمام افراد، حتی افراد غریبه، قابل فهم باشند.

چگونه می‌توان به افزایش وضوح در گفتار کمک کرد؟

اگر نگران وضوح گفتار کودکتان هستید، باید برای کمک به او زمانی را اختصاص دهید. شما در نقش مراقب کودک بهترین شخص برای تشویق کودک به یادگیری صداهای جدید هستید. در زیر روش‌هایی برای شروع کار آمده است. برای نوزادان:

• نوزاد را تشویق کنید تا صداهایی شبیه صدای حروف صدادار و ترکیب حروف صدادار و بی صدا تولید کند، مانند “ma”، “da”، و “ba”.
• با برقراری تماس چشمی، پاسخ گفتاری و تقلید تلفظ صوتی با استفاده از الگوها و تاکید بر آنها، نوزاد را مجبور به تلاش بیشتر کنید. برای مثال، برای نشان دادن حالت سوالی، تن صدای خود را بالا ببرید.
• حالت‌های صورت و خنده کودک را تقلید کنید.
• به نوزاد یاد دهید تا کارهای شما، از جمله دست زدن، بوس فرستادن، انجام بازی با انگشت (مثل pat-a-cake، peek-a-boo، و itsy-bitsy-spider) را تقلید کند.

برای کودکان نوپا:

• از گفتار واضح وساده استفاده کنید تا کودک نیز بتواند همان گفتار را تقلید کند.
• هرچه کودک می‌گوید را تکرار کنید تا کودک بفهمد که شما گفتار او را متوجه می‌شوید. گفته‌های کودک را تقلید کرده و به آنها مطالبی نیز اضافه کنید. مثلا به کودک بگویید: “آب میوه می‌خواهی؟ من آب میوه دارم. من آب سیب دارم. آیا شما آب سیب می‌خواهی؟”
• کودک را تائید و تشویق کرده و از تلاش او برای صحبت کردن قدردانی کنید. در صورت امکان با انجام درخواست کودک، به او نشان دهید که تمام لغات و عبارات او را فهمیده‌اید.
• به جای تاکید بر غلط‌ها، برای صحبت‌های واضح کودک از او قدردانی کنید. به عنوان مثال به کودک بگویید: “این گفته‌ی تو کاملا واضح و عالی بود. من از اینکه تو آرام صحبت می‌کنی و من می‌توانم صحبت‌های تو را بفهمم خوشحالم.”
• سعی کنید فورا جواب کودک را بدهید، یا اگر در حال صحبت با شخص دیگری هستید، تا جایی که می‌توانید زود جواب کودک را بدهید. اجازه ندهید کودک یک گفتار را چندین مرتبه تکرار کند و نادیده گرفته شود زیرا اگر نادیده گرفتن صحبت‌های کودک چند مرتبه تکرار شود، کودک دست از تلاش برای صحبت کردن برمی‌دارد.
• زمانی که متوجه صحبت‌های کودک نمی‌شوید، سعی کنید وانمود کنید که بخشی از مشکل از خود شماست، مثلا به کودک بگویید: “متاسفم، امروز گوش‌هایم خوب نمی‌شنوند، ممکن است لطفا دوباره تکرار کنی؟” یا “امروز خوب نمی‌شنوم، باید به من کمک کنی”. اما حداکثر دو مرتبه از کودک بخواهید صحبتش را تکرار کند.
• قبل از آموزش لغات جدید به کودک، اطمینان حاصل کنید که کودک می‌تواند تک تک صداها را به تنهایی ادا کند. اگر کودک قادر به ادای صداها به طور مجزا نباشد، ادای لغاتی که دارای آن صداها هستند برایش سخت خواهد بود.

درمان زبان گفتاری

در حین ارزیابی زبان و گفتار، یک آسیب شناس، زبان گفتاری کودک را ارزیابی می‌کند تا مهارت‌های زبانی و گفتاری مورد نیاز او برای رسیدن به اهداف درمانی را تعیین کند. درمان‌گر نقاط قوت کودک و نیازهای او را مشخص می‌کند تا یک برنامه منظم درمانی برای او تهیه کند. همچنین آسیب شناس زبان گفتاری به طور دقیق با خانواده و پرستار کودک یا بیمار کار می‌کند. در طول جلسات گفتار درمانی، پاتولوژیست زبان گفتاری یکی یکی یا به صورت گروه‌های کوچک با بیماران کار می‌کند. در حین درمان ممکن است بیمار فعالیت‌های جالبی که برای سن او مناسب است را انجام دهد تا به اهدافی که برایش تعیین شده نزدیک شود. با توجه به سن کودک ممکن است درمان شامل تحریک زبانی، کامپیوتر و یا فعالیت‌های تمرینی و تکراری باشد.

ارزیابی زبان گفتاری

• تهیه تاریخچه‌ای از موارد زبانی مختلف تولید شده توسط کودک
• مرور گزارشات و تست‌های قبلی
• مصاحبه با والدین یا پرستار کودک
• مشاهده و بررسی کودک
• انجام معاینات و تست‌های قراردادی که در ابتدا شامل ارزیابی ویژگی‌های حرکتی تولید گفتار که شامل معاینه ساختار فیزیکی دهان، آواها، رزونانس، و سلاست گفتار و سپس شامل ارزیابی جامع زبان، از جمله لغت، درک مطلب، سلاست، گرامر، خواندن و/ یا نوشتن است.
• ارزیابی غیر قراردادی، که شامل فهرست‌ها، نمونه‌های زبانی و گفتاری، و بررسی‌های اجمالی است.
• تشخیص و توصیف یافته‌ها
• مشاوره و ارائه توصیه‌های لازم

درمان موضعی دهان و دندان

Oral Placement Therapy یک روش درمان گفتار است که از ترکیبی از موارد زیر در آن استفاده می‌شود:

• محرک شنوایی
• محرک بصری
• محرک لمسی در دهان برای بهبود وضوح گفتار

OPT یک بخش مهم می‌باشد که اخیرا به روش‌های درمان گفتار برای بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی و placement افزوده شده است.
OPT یک روش آموزش لمسی و تحریکی درون عضوی است که همراه با روش‌های قدیمی‌تر استفاده می‌شود. روش‌های قدیمی اصولا شنوایی و بصری بودند. روش لمسی و تحریک درون عضوی برای بیمارانی که مشکلات حسی و حرکتی دارند مفید است زیرا گفتار یک عمل لمسی و شامل تحریک درون عضوی است.

طرز کار OPT چگونه است؟

روش OPT نحوه قرارگیری اجزای مختلف دهانی را به بیمارانی که نمی‌توانند با استفاده از روش‌های بصری یا شنوایی قدیمی صداهای مورد نیاز در گفتار را تولید یا تقلید کنند، آموزش می‌دهد. در مورد این بیماران، صداها باید از آواها و دیگر حرکات دهانی مشابه که بیمار می‌تواند تولید کند، گسترده‌تر شوند. زمانی که بیمار بتواند صدایی را با روش شنوایی قبلی یا داده‌های بصری تولید کند، گفتار درمانی طبق روال معمول پیش خواهد رفت. روش OPT تنها بخش کوچکی از گفتار جامع و برنامه زبانی است و نباید به تنهایی انجام شود. این فعالیت‌ها به طور دقیق انتخاب شده‌اند تا باعث ایجاد حرکات مشابه به حرکاتی که در تولید گفتار مورد نظر استفاده می‌شود، گردند. این فعالیت‌ها را می‌توان به طور کامل در کمتر از 15 دقیقه انجام داد و می‌توان از آنها برای تمرکز مجدد و توجه از دیدگاه پردازش حسی استفاده کرد.